Buxoro davlat universitetining

mother
in the world." It must say, "I'm so 
happy
that you are my Mom." 
Those are all the right things for the card to say. But there was one 
more thing the card must say. It must say, "Happy Birthday!" 
2.7. Orfografiya 
 
Tayanch so
‘
z va iboralar:
imlo (orfografiya), imlo qoidalari, 
imlo tamoyillari, fonetik tamoyil, morfologik tamoyil, tarixiy-
an’anaviy tamoyil, farqlash (differensiatsiya) tamoyili, etimologik 
(grafik) tamoyil
Mashg
‘
ulotning maqsad va vazifalari:
- talabalarga o‘zbek adabiy tilining asosiy imlo qoidalari haqida 
nazariy tushunchalar berish, o‘zbek imlosining qoida hamda 
tamoyillarini yoritish; 
- imlo qoidalari hamda tamoyillarining adabiy tilga xos yozma 
hamda og‘zaki nutqni hosil qilishdagi ahamiyati haqida malaka hosil 
qilish, mavzuga doir test topshiriqlarini bajarishga o‘rgatish.

---

93 
- orfografiyaning asosiy imlo qoidalari va fonetik tamoyil, 
morfologik tamoyil, shakily-an’anaviy (tarixiy-an’anaviy) tamoyil, 
grafik tamoyiliga asoslanadigan imlo qoidalari haqida malaka hosil 
qilish, mavzuga doir test topshiriqlarini bajarishga o‘rgatish. 
Orfografiya va uning asosiy tamoyillari 
Orfografiya grekcha so‘z bo‘lib, orthos – 
to
‘
g
‘
ri
va grafo – 
yozaman
, 
“to
‘
g
‘
ri yozuv”
degan ma’noni ifodalaydi. Orfografiya 
tovush va harflar, so‘z va uning ma’noli qismlari, qo‘shma, juft, 
takroriy, qisqartma (jumladan, shartli qisqartmalarning ham) 
so‘zlarning qo‘shib, ajratib va chiziqcha orqali yozilishi, bo‘g‘in 
ko‘chirish, bosh hamda kichik harflardan foydalanish o‘rinlari 
haqidagi yagona qoidalar tizimidan iboratdir. Orfografiya og‘zaki 
nutqni yozuv orqali to‘g‘ri ifodalash uchun har bir tilning o‘ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olgan holda yozuv qoidalarining umumiyligini 
ta’minlaydi. Bu esa og‘zaki nutqni imloda bir xil yozish imkoniyatini 
tug‘diradi. Odatda, adabiy til ma’lum me’yorlarga ega ekanligi bilan 
shevalardan farqlanib turadi. Og‘zaki nutqda ham, yozma nutqda ham 
muayyan me’yorlarga rioya qilish nutq (og‘zaki va yozma)ning aniq, 
ravon va tushunarli bo‘lishiga yordam beradi. Adabiy tilni to‘liq 
egallash uchun esa til va nutq me’yorlarini bilish hamda unga rioya 
qilish shart. Orfografiya to‘g‘ri yozish qoidalarini belgilashda ma’lum 

---

94 
tamoyillarga asoslanadi. Tilshunoslikda orfografiyaning quyidagi 
prinsip (tamoyil)lari qayd qilinadi: fonetik, morfologik, tarixiy-
an’anaviy va shakliy (simvolik yoki ideografik) prinsiplar. Biroq 
bularning mavqeyi hamma tillarda ham bir xil emas: har bir tilning 
orfografiyasi uchun u yoki bu prinsip asos qilib olinadi. Asosiy 
orfografik tamoyillar va ularning o‘ziga xos xususiyatlari xususida 
alohida to‘xtalib o‘tamiz. 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 13-sessiyasi (1993-
yil
2-sentabr)da “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy qilish 
to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Bu 
qonunni joriy qilish to‘g‘risida prezident farmoni ham e’lon qilindi. 
1995-yil 
24-avgustda 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Vazirlar 
Mahkamasining “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek tilining asosiy 
imlo qoidalarini tasdiqlash haqida”gi 339-son qarori qabul qilindi. 
Yangi imlo qoidalari 82 moddadan iborat bo‘lib, unda harflar imlosi, 
asos va qo‘shimchalar imlosi, qo‘shib yozish, chiziqcha bilan yozish, 
ajratib yozish, bosh harflar imlosi, ko‘chirish qoidalari alohida 
bo‘limlarda ko‘rsatilgan.
Ma’lumki, orfografiya adabiy tilning talaffuzini o‘rganuvchi 
orfoepiya bilan, alifbo bilan uzviy bog‘liqdir. Orfografiya bilan 
orfoepiya adabiy tilni takomillashtirishda, uni muntazam bir shaklga 
solishda muhim rol o‘ynaydi. Lotin alifbosiga asoslangan imlo 
qoidalarida juda ko`p o‘rinlarda orfografiyaning adabiy talaffuz 
me’yorlari bilan muvofiqlashganligini ko‘rish mumkin. Masalan,
1)
mo
‘
tabar, mo
‘
jiza, mo
‘
tadil 
kabi arab tilidan o‘zlashgan 
so‘zlar tarkibidagi