|
IV. Ingiliz tili va ona tilini o’qitish jarayonining qiyosiy tahlili.
Nutq,faoliyatining asosiy materiali o’z ichiga fonetik,grammatikleksik materiallarni oladi. Til materiallari ingiliz tilinimo’rgatishda muhim o’rin tutadi..U hamma nutq,faoliyatlari uchun asosiy material xisoblanadi.Usiz biz nutq faoliyatiniegallay olmaymiz yoki uni amalga oshira olmaymiz. Til, nutq vositalariga tilning tovush tizimini,oxangni,Grammatik tuzilishini,leksikasini kirgizish mumkin.O’rta maktab dasturi nutq faoliyatlarini amalga oshrish uchun fonetik yoki talaffuz,grammatik,lesik materiallarni belgilab ko’rsatgan.Bu tip materiallarni tinglab tushinish,gapirish,o’qish,yozuvning muhim qismidir. Til materiallarni o’rgatishda maktab,akademik litseylar, kasb hunar kollejlari sharoitlarini,materiallarning xususiyatini ,metodik tomonini xisobga olish zarur.O’quvchi,talaba nutq faoliyatini egallashi,bajarishi uchun ingiliz tili leksikasini,grammatikasini,ingiliz tili fonetik tizimi tanlabolinib o’rgatiladi. Tanlanishning sabablari quyidagilar:
Birinchidan,til materiallari ko’p,ularni hammasini o’rgatish qiyin.Ikkinchidan,o’rta umumtalim beriladi.Buning uchun hamma til materiali kerak emas.Uchinchidan vaqt kam(dars soati kam).To’tinchidan,metodika ilmiy методnuqtai nazaridan ko’p til materialini o’rgatish o’rniga maxsus maqsad bo’yicha tanlanga kam sonli materialni o’rgatish osondir.O’quvchi yoki talaba ingiliz tili materialini o’rganayotgan o’zbek,rus tillarining xususiyatlari ta’sir qiladi.Bu ta’sir ijobiy va salbiy bo’ladi.
Ona tili, rus tiliva ingiliztillarning ijobiy,salbiy taa’siri.O’quvchi,talaba yuqoridagi tillarning tarsi faollashgan til malaka va ko’nikmalarni xisoga olmay ingiliz tiliga ko’chiradi.Ilmiy tilde deyiladi.Tillar ijobiy tasirini transpozitsiya,salbiy tasirini interferensiya deyiladi.Xar bir til materiali o’zini o’rgatish xususiyatlariga,metod,yo’,usullariga,tanlash tamoyillariga,interferensiyasiga egadir.Shularni xisobga olgab,xar bir materialni ko’rib chiqamiz.
Tamazmuni bo’yicha o’quvchilar;1) ingiliz tili unli,undosh tovushlarni va ularni talaffuz qilishni; 2) ularning uzun (cho’ziq,talaffuz qilishni; 3) ingiliz tovushlarni o’zbek tovushlari bilan taqqoslshni,in giliz tili bo’g’in tizimining tuzilishi;so’zlardagi urg’u,oxangni;gaplarnima’nodor guruhlarga (sintgmalarga) ajratisgni;unlilarning urg’u tushmaganda kuchsizlanishi (reduksiyani) o’rganadi.Xozirgi davrda o’rta maktabda talaffuzni o’rganish asosan nutq faoliyatining shakllashtirishga,o’stirish,shakllantirishga,bo’ysundirishga vositasi sifatida asosiy vosita sifaida foydalaniladi.Talaffuz va rit-oxang,malakarni hosil qilish nutqning asosiy maqsadidir. Ingiliz tili fonetik tizimining xususiyatlardir.
Kuzatishlar davomida ingliz tili nutq kompetensiyalarini o’qitishda multimedia vositalaridan foydalanishning afzalliklari bir qancha ekanligiga ishonch hosil qildik. Lekin yana shuni ham aytish kerakki, multimedia vositalari orqali til kompetensiyalarini o’qitish davomida ba’zi kamchiliklar borligiga ham guvoh bo’ldik. Multimedia vositalaridan ingliz tilini o’qitishda qo’shimcha vosita o’rnida foydalanish o’rniga, ba’zi o’qituvchilarimiz darsning boshidan oxirigacha foydalanayotganliklari ularning darsdagi dominantligini kamaytirib qo’ymoqda. Agar o’qituvchilar dars davomida butunlay texnologiyaga bog’lanib qolsalar ular “texnika yordamchisi” ga aylanib qoladilar va o’zlarining talabalar oldidagi til o’rgatish maqsadlari va ro’llarini yo’qotib qo’yadilar. Bundan tashqari multimedia vositalaridan ko’p foydalanish darsda ayrim an’anaviy metodlardan foydalanish afzalliklarini unutishga olib kelishi mumkin. Shuning uchun ham o’qituvchilar multimedia vositalaridan yordamchi vosita sifatida foydalanishlari kerak, uni asosiy vositaga aylantirish mumkin emas. Ingliz tili darslarini kuzatar ekanmiz talaba va talaba, talaba va o’qituvchi o’rtasidagi muloqot juda ham kam ekanligini aniqladik. Odatda, o’qituvchilar talabalarga so’zlarni to’g’ri talaffuz qilishni, gap tuzishni, fikrlarni jamlashni, shuningdek og’zaki va yozma nutq kompetensiyalarini o’rgatishadi.
Multimedia vositalari, video ko’rish va eshitish uchun boshqa materiallar talabalarda qiziqish uyg’otishiga qaramay, ular o’zaro muloqotni cheklab qo’yadi. Misol tariqasida, aytish kerakki tinglab tushunish darsini kuzatishimiz mobaynida dars “tele-shou” ga aylanib qoldi. Bunda talabalar faqat tomoshabin sifatida qatnashdilar va bu albatta maqsadga muvofiq emas. Ta’limda multimedia vositalari talabalarning o’rganilayotgan materialni, holatni mazmunini osongina tushunib olishlarini ta’minlaydi ammo shu bilan bir qatorda ularning mantiqiy o’ylab xulosa chiqarish qobilyatlarini chegaralab qo’yadi, ya’ni ular har doim barcha mavzularni batafsil multimedia materiallari orqali osongina tushunib olishga o’rganib qoladilar. Vaholanki, bilim faqatgina qabul qilinmaydi balki u o’zi ustida fikr va mulohaza yuritilishini talab qiladi. Bugungi kunda matnlarni ovozli grafikaga va qo’l yozmalarni elektron shaklga kelayotgani bilim olishning asl ma’no va mohiyatini biroz chegaralab qo’yayotgandek.
Ingliz tilida nutqiy kompetensiyalarni rivojlantirishda mediata’lim vositalaridan foydalanishning samarali tizimi Ingliz tilini o’rgatishdan asosiy maqsad kommunikatsiya, aloqa vositasi sifatida qo’llashni o’rgatishdir. Nutq faoliyati turlarini o’rgatmay turib ushbu maqsadga erishib bo’lmaydi, chunki nutq faoliyati turlari orqali o’zgaga ma’lumot beriladi va ma’lumot olinadi. Kuzatuvlardan ma’lum bo’ldiki, chet tili darslarida nutq faoliyati turlari mashg’ulotlar davomida alohida-alohida o’rganilmoqda. Bunga sabab, barcha nutq kompetensiyasi turlarini bitta darsga qamrab olishga vaqtning yetishmasligidir. Qolaversa, o’qituvchilarda har bir nutq faoliyati turlari ustida ishlash taktikasining yo’qligi ham talabalarning nutqiy kompetensiyalarini turli dars-mashg’ulotlari davomida alohida o’zlashtirib borilishiga sabab bo’lmoqda. Ushbu kamchiliklarni bartaraf etishning eng samarali yo’li esa multimedia vositala
Do'stlaringiz bilan baham: |
