Buxoro davlat universiteti utayeva feruza xolmamatovna

1.4. Ilk shaharlar:
O‘rta Osiyo yagona tarixiy-geografik hudud 
hisoblansada, uning barcha hududlarida shaharlar bir vaqtda paydo 
bo‘lgan emas. Masalan Turkiston va O‘zbekistnnning janubida ilk 
shaharlar eramizdan avvalgi III-II ming - yillikda paydo bo‘lgan 

---

12 
bo‘lsa, O‘rta Osiyoning shimoliy-sharqiy hududlarida bir oz kechroq, 
eramizdan avvalgi I ming - yillik boshlarida paydo bo‘ladi. Buning 
asosiy sababi, bizning nazarimizda, O‘rta Osiyoning shimoliy-
sharqida ishlab chiqarish rivojining nisbatan sust borganligi bilan 
bog‘liq. Ilk shaharlar hayot tarziga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz: 
Namozgohtepa
- Turkistonning janubidagi qadimgi Parfiya 
hududidagi eng yirik ilk shahar. Uning maydoni 70 gektarni tashkil 
etadi. Er. avv. IV-II ming - yilliklarga oid yodgorlik. Ko‘p xonali 
uylardan iborat. Uylarning devori xom g‘ishtdan qurilgan. Har bir uy 
o‘zining kichik hovlisiga ega. Xonalarning ko‘pi to‘g‘ri burchak 
shaklida qurilgan. Ular ichida supalar va o‘choqlar bo‘lgan, 
devorlariga tokchalar o‘rnatilgan bo‘lgan. Namozgohtepa sopol 
idishlari rangli va naqshlidir. Naqshlar ichida o‘simliklar va hayvonlar 
rasmlari uchraydi. Rivojlangan bronza davriga kelib (er. avv. III- ming 
- yillik o‘rtalarida- II-ming - yillik birinchi yarmi) Nomozgohtepada 
sopol idishlar charxda yasala boshlagan va ikki yarusli xumdonlarda 
pishirilgan. Kulolchilik charxi O‘rta Osiyoda birinchi bor aynan shu 
yerda -Turkmanistonning janubida paydo bo‘lgan. 
Oltintepa
- bu shahar ham Turkmanistonning janubida, qadimgi 
Parfiya hududidagi maydoni 30 gektar bo‘lgan qadimiy shahar. 
Eramizdan avvalgi III-II ming - yillikka oid. Yodgorlikda ko‘p xonali 
uylar topib tekshirilgan. Arxeologlar fikricha, bunday uylarda katta 
patriarxal oila (Avestodagi “nafa”) jamoalari yashagan. Uylarning 
maydonlari 50-100 kvadrat metrga teng keladi. Ular to‘g‘ri burchakli 
uy-joy va ro‘zg‘or-xo‘jalik xonalaridan iborat. Turar joylarning 
markaziy yoki burchak qismida paxsadan o‘choq qurilgan. Oltintepa 
yodgorligida paxsa va xom g‘ishtdan ishlangan zinapoyali minora-
ibodatxona (zikkurat) topilgan. Zikkurat katta, to‘rt zinapoyali binoga 
o‘xshaydi. Zikkuratning poydevori 55 metr, balandligi 12 metrni 
tashkil etadi. Zikkuratning yonida bir necha xona qazib ochilgan, 
ularning birida muqaddas o‘chog‘ bo‘lib, unda muqaddas olov 
yongan. Yana bir xonaning ichidan qabrlar topilgan. Arxeologlar 
fikricha, qabrlarga zikkurat-ibodatxonaning xizmatchilari ko‘milgan. 
Muhim arxeolog topilmalar ichida oltindan ishlangan xo‘kiz kallasi 
ajralib turadi.