Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi

Shu’lali zirako‘t – Onobrychis tavyerniyeriboli   n stocksex Boiss. 

Janubi-

g‘arbiy Qizilqumda juda oz mikdorda saqlanib qolgan kamyob, endem tur. Buyi 3-

7 sm keladigan, yer bag‘irlab o‘suvchi, deyarli poyasiz, tuklar bilan qoplangan bir 

yillik  o‘t.  Bargi  asosan  bitta,  yirik,  teskari  -  tuxumsimon  yoki  1-ch  juft 

yonbargchali,  ustki  tomoni  qisqa  yotiq  pastki  tomoni  hurpaygan  oq  tukli,  bandi  5 

sm  uzunlikda.  Gulpoyasining  uzunligi  2-3,5  sm.  Shingili  yoyik,  3-7  gulli. 

Kosachasining  uzunligi  3-3,5  mm.  Dukkagi  g‘adir-budur  katakchali,  uzunligi  va 

eni  1  sm  atrofida.  May  oyida  gullab,  iyunda  mevasi  etiladi.  Qizilqumdagi  qoldiq 

tog‘larda  (Quljuktog‘  etaklarida  joylashgan  Churuk,  Oyokgujumli  quduqlari 

---

 

28

atrofida)  tarqalgan  (Buxoro  viloyati).  Yeronda  ham  uchraydi.  Qoldiq  tog‘lardagi 

shag‘altoshli  va  toshli  yonbag‘irlarda  o‘sadi.  Bir-biridan  uzoqda  yakka-yakka 

holda,  ba’zan  esa  2-3  tup  bo‘lib  o‘sadi.  Uch  joyda  1  gektarga  yakin  maydonda 

tarqalgan.  Urug‘idan  ko‘payadi.  Urug‘i  qattiq  qobiq  ichida  joylashgan.  Shuning 

uchun yog‘in ko‘p bo‘lgan yil yaxshi unib chiqadi. 

O‘simlik  soni  va    arealining  o‘zgarish  sabablari,  chorva  mollarining  ko‘plab  

boqilishi  natijasida  o‘simlikning  soni  kamayib  ketgan.  1962  –  1964  yillarda 

O‘zbekiston  Respublikasi  FA  Botanika  institutining  Qizilqumdagi  cho‘l 

stansiyasida  ekib  o‘stirilgan.  Qizil  kitobga  kiritilgan.  Maxsus  muhofaza  tadbirlari 

ishlab  chiqilmagan.  Oyokgujumli,  Churuq  quduqlari  atroflarida  bahor  oylarida 

chorva  mollarini  boqishni  cheklash  lozim,    o‘simlikni    tajriba    stansiyada  

ko‘paytirish  tavsiya  etiladi.