Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi

Sho‘ro‘t – Sulyanka uzkaya. 

Sho‘radoshlar oilasiga mansub, balandligi 25 – 

35  sm  bo‘lgan  bir  yillik  o‘tchil  o‘simlik.  Viloyatimiz  hududida  bu  tur  cho‘l 

zonasidagi  sho‘rxok    qumlarda  tarqalgan.  «O‘zbekiston  o‘simliklari  qoplami» 

monografiyasining  II  –  tomida  bu  turni  Janubiy  G‘arbiy  Qizilqumning  Oyoq  – 

Gujumli  qudug‘idan  36  km,  Shimoliy  –  Sharqida  Xo‘ja  Safaron  qudug‘i  atrofida 

yakka  –  yakka  holda    uchrashi    mumkin,    hamda    Markaziy    Qizilqumning 

Jo‘rabek  qudug‘i  atroflarida  ham  qisman  uchrashi  haqida  ma’lumot  bergan. 

Bundan  tashqari,  Nukus  shahridan  7–  8  km  Shimoliy  –  Sharqida  uchrashi 

ko‘rsatilgan.  Poyasi  tuksiz,  silindrik  juda  sershox.  Novdalari  qisqa,  ketma  –  ket 

joylashgan  va  yuqoriga  qarab  egilgan,  hamda  pastki  novdalari  yuqorigi 

novdalariga  nisbatan  uzun.  Barglari  oddiy,  uchki  qismi  dag‘al  tukka  aylangan. 

Gulyon  barglari  seret.  Gullari  har  bitta  bargning  qo‘ltig‘ida  birtadan  joylashgan. 

Gullari  2  jinsli.  Oddiy  gulqo‘rg‘onli,  changchisining  tumshuqchasi  2  ta. 

Gulqo‘rg‘on    yonidagi    barglar  o‘simlik  mevalangan  paytda,  asosiy  qismi 

markazga  qarab  o‘sib,  mevaning  yarmini  o‘rab  oladi,  qolgan  tumtoq  qismi  esa 

tashqi  tomonga  egilib  o‘sadi.  Qanotchalari  yupqa,  yumshoq,  tez  sinuvchan  va 

gulqo‘rg‘oni  bilan  birgalikda  diametri  7  mm  gacha,  ulardan  3  tasi  keng 

buyraksimon,    2  tasi    esa    ingichka.    Urug‘i  gorizontal  o‘rnashgan.  Iyul  oyida 

---

 

36

gullab,  avgustda  meva  hosil  qiladi.  Bu  turkumning  Androsova  sho‘r  o‘ti  (solsola 

Androsova)  bir  yillik  turi  ham  faqat  Buxoro  va  Qashqadaryo  viloyatlarining 

sho‘rxok  shag‘alli  tuproqlarida  tarqalgan  bo‘lib,  respublikamizda  endimik 

o‘simliklardan  sanaladi.    Sho‘r    o‘tlarning      butasimon    vakillari  orasida 

viloyatimiz  cho‘llarida  nodir  o‘simlik  sifatida  cherkezlar   uchraydi. 

Cherkez  qumli  cho‘llarning  endemik  o‘simligi  bo‘lib,  bir  –  biriga  yaqin 

bo‘lgan  ikki  turdan  iborat:  Rixter  cherkezi.  Poletskiy  cherkezidan  poya  bargining 

kulrang  oqimtirligi,  gulyon  bargining  shakli  va  mevasidagi  qanotsimon 

o‘simtalarining tuzilishi bilan fark qiladi. Sho‘r  o‘tlarning   yuqorida  qayd etilgan 

turlarining  tabiiy  arealidagi  maydonlari  chorva  boqiladigan  yaylovlar  bo‘lgani 

sababli,  ularning  turlari  kamayib  ketgan.  Quriqlash  choralarini  ishlab  chiqish 

tavsiya etiladi.