Buxoro davlat universiteti pedagogika kafedrasi «umumiy pedagogika»

Yaponiyada ta’lim tizimlari 
Iqtisodiy qudrati jihatidan Yaponiya jahonda Amerika Qo’shma Shtatlaridan keyin 
ikkinchi  o’rinda  turadi.  Jahonning  ko’zga  ko’ringan  psixologlari  va  iqtisodchilari 
Yaponiya  rivojlanishidagi  bu  ulkan  parvozni  mamlakatda  ta’lim  tizimlari  taraqqiyotiga 
berilgan yuqori darajadagi e’tibor samarasi, deya qayd etadilar. 
Bu  bejiz  emas.  Kun  chiqish  mamlakati  deb  yuritiladigan  bu  o’lkada  ta’lim 
tizimlarini 
bosqichma-bosqich 
takomillashtirib 
borilishiga 
hukumat, 
xususiy 
kompaniyalar, 
jamoat 
tashkilotlari, 
ota-onalar 
qanchalik 
omilkorlik 
bilan 
yondashayotganliklarini  hisobga  olsak,  jahon  ilmiy  tadqiqotchilarining  yuqoridagi 
xulosalari asosli ekanligining guvohi bo’lamiz. 
Tabiiyki,  Yaponiya  ta’lim  tizimlarining  yuksak  parvozi  o’z-o’zidan  bo’lgani  yo’q. 
Uning ham o’ziga xos inqirozi va muammolari bo’lgan. Bularni to’liqroq tasavvur qilish 
uchun    mamlakat  pedagogik  tamoyillari  va  taraqqiyotining  tarixiy  bosqichlariga  nazar 
tashlash maqsadga muvofiq. 
Yapon  ta’limining  mumtoz  shakllanishi  1867-1868  yillardagi  mamlakat  hukmdori 
Meydzi  tomonidan  amalga  oshirilgan  islohotlarga  borib  taqaladi.  Bu  hukmdorning  o’z 
oldiga  qo’ygan  ikki  qat’iy  shiori  bo’lib,  birinchisi  –  «Fukoku-kioxsi»  –  boyish, 
mamlakatni  mustahkamlash  va  harbiylashtirish,  ikkinchisi  esa  «Siokusan  kogio»  –  ilgor 
G’arb  ishlab  chiqarish  texnologiyasi  asosida  mamlakat  iqtisodiyotini  rivojlantirish  edi. 
Meydzi  bu  ikki  maqsadni  amalga  oshirishning  bosh  omili  ta’lim  tizimlarini  tubdan 
o’zgartirish va yangilashda deb hisoblardi. 
Davlat boshlig’ining bu xulosalari Yaponiyada 1872 yilda «Ta’lim haqida Qonun» 
qabul  qilinishiga  olib  keldi.  Qonunga  muvofiq  tez  orada  eski  uslubdagi  ta’lim  tizimi 
o’rnida  mamlakat  rivojlanishini  ta’minlashga  samarali  xizmat  qiluvchi  yangi 
yo’nalishdagi 53750 ta boshlang’ich, 256 ta o’rta maktab, 8 ta universitet tashkil etildi. 
Bu  o’quv  yurtlaridagi  ta’lim  shakllari  ma’rifatli  G’arb  ta’lim  uslublari  bilan 
uyg’unlashtirildi, 1890 yilga kelib ilgarigi 3-4 yillik boshlang’ich maktablar muntazam 4 
yillikka aylantirildi va u bepul amalga oshirila boshlandi. 
1908  yildan  boshlab  Yaponiyada  boshlang’ich  ta’lim  majburiy  6  yillikka 
aylantirildi.  O’quv-tarbiya  ishlari  bepul  amalga  oshiriladigan  bo’ldi.  1893  yildan 
e’tiboran Yaponiyada kasb yo’nalishidagi dastlabki kollejlar paydo bo’la boshladi. 
Birinchi  universitet  1886  yilda  Tokioda  tashkil  etildi.  Lekin  bu  dorilfununga  oliy 
tabaqali  aslzodalarning  bolalari  qabul  qilinardi.  Asr  boshida  mamlakatda  ayollar  uchun 
ham  universitetlar  tashkil  etildi.  Lekin  bu  bilim  maskanlarida  xotin-qizlar  uchun  faqat 
xo’jalik yuritish, oila iqtisodiyotidangina ta’lim berilardi. 

---

207 
 
1897 yilda Kiatoda ikkinchi universitet ochildi. 
Ikkinchi  jahon  urushida  Yaponiya  mag’lubiyatga  uchragandan  keyin  mamlakat  
ta’lim tizimlariga Amerika Qo’shma Shtatlari ta’lim tamoyillari kirib kela boshladi.