Buxoro davlat universiteti pedagogika kafedrasi «umumiy pedagogika»

SAIDRASUL 
SAIDAZIZIY  (1866-1933)ning  ham  ma’rifatparvarlik  faoliyati  jadid  tarbiyashunosligi 
taraqqiyotida muhim ahamiyatga ega. U o’z muallimlik faoliyatini Shayxantahurdagi 1-
o’rus-tuzem  maktabida,  so’ngra  Turkiston  o’qituvchilar  seminariyasida  sart  (o’zbek) 
tilidan  dars  berishdan  boshlagan.  Ana  shu  davrda  Gramenitskiy  va  V.P.Nalivkinlar 
Saidrasul  Saidaziziyga «Musulmoncha sinf»da o’zbekcha xat-savod o’rgatish yuzasidan 
darslik  yozishni  topshirganlar,  1992  yilning  sentyabr  oyida  «Ustodi  avval»ning  birinchi 
nashri 3000 nusxada chiqqan, 2- nashri 1903 yilda bosilgan. Bu darslik 1917 yilgacha 17 
marta  nashr  qilinib,  Turkiston  o’lkasida  yuzlab  yangi  usuldagi  «Usuli  savtiya  (tovush 
usuli)  maktablari»ning  ochilishiga  sabab  bo’ldi.  Ushbu  «Ustodi  avval»ni  o’qig’on  yosh 
shogirdlar  eski  tartib  birlan  o’qishning  azob  va  mashaqqatlaridan  qutulib,  tez  fursatda 
muddaolarig’a va maqsadlarig’a, ya’ni qora xatni o’qimoq va yozmoq davlatig’a osonliq 
birlan  etib,  oz  vaqtda  bul  Turkiston  muzofotida  turg’uvchi  fuqarolarning  aksarlari 
yozadurg’on va qora xatni o’qiydirg’on bo’lib qolsalar ajab emas, tub umid qilamiz
80
, – 
deb yozadi chimkentlik Umarjon Abdug’afur o’g’li. 
Saidrasul Saidaziziyning «Ustodi avval» kitobi uch qismdan iborat edi: alifbo davri, 
alifbodan  keyingi  davr  (bu  bo’limda  o’qish  uchun  ta’lim-tarbiyaviy  ahamiyati  katta 
bo’lgan  bolalarbop  she’rlar,  hikoyalar,  masallar,      maqollar      berilgan),      nihoyat,   
«Alifboiqur’oniy»  qismida  esa  Qur’ondagi  kichik-kichik  suralar  o’zbekchaga  tarjima 
qilinib,  o’zbekcha  nutq  tovushlari  bilan  asli  arab  tiliga  xos  nutq  tovushlarini  bir-biriga 
qiyoslab,  ularning  har  birnni  qanday  to’g’ri  talaffuz  qilish  zarurligi  ham  ko’rsatilgan. 
Kitobda material bayonida analitik-sintetik uslubga amal qilingan. 
Tabiiyki,  Saidrasul  Saidaziziyning  «usuli  savtiya»  maktabidagi  ta’lim-tarbiya 
jarayonida bolalarga dunyoviy fanlarni chuqur o’rgatish va ularda yuksar insonparvarlik 
hissiyotlarini shakllantirishni o’z oldiga asosiy vazifa qilib qo’ygan edi. Xullas, Sairasul 
Saidaziziy  o’qitishni  «usuli  savtiya»  usulining  asoschisi  va  «Ustodi  avval»  darsligining 
muallifi  sifatida  o’zbek  milliy  maktabi  tarixida,  jadid  tarbiyashunosligi  va  uslubiyati 
tarixida isloh yasab katta shuhrat qozondi.