|
va’z etmak lozimdur. Eski maktabdorlarimizni dehqonchilik hunarlariga sahv etmak
muvofiqi haqiqatdur. Bu janob mullalarga va yangi domlalarimizga oxiri so’zim»
99
.
Ishoqxon Ibratning eski maktabdorlarga, mudarrislarga nisbatan aytilgan achchiq
gaplari, ularni ta’lim-tarbiya ishlariga yaqinlashtirmaslik haqidagi talablari katta jasorat
edi.
Bu sohada, ayniqsa, Toshkent shahar Sebzor dahasidagi eski maktabdor mulla
Husanxo’ja eshon bilan Ishoqxon Ibrat o’rtasidagi munozara ancha diqqatga sazovordir.
Mulla Husanxo’ja eshon «Turkiston viloyatining gazeti»ni 1907 yil, 23- sonida bosilgan
«Toshkand Musulmon maktablari haqinda» maqolasida eski maktablarni tashviq qilib,
yangi usuli savtiya maktablarini tanqid qiladi va eski maktablarni yangi usul
maktablaridan ustun qo’yadi. Shu bilan birga, u eski maktablarni nomiga engil-elpi isloh
qilish, ya’ni o’quvchilarni kaltak bilan jazolash usulini bekor qilish, o’quvchilarni jamoa-
jamoa qilib o’qitish va davomatni tartibga solish kabi shiorlar bilan chiqadi. Shuning
97
Ў
ша жойда, 7- бет.
98
Б. Қосимов, У. Долимов. Маърифат дарғалари. Т.: «Ўқитувчи», 1990, 106- бет.
99
«Туркистон вилоятининг газети», 1907 йил, 72- сон.
132
uchun ham Ishoqxon Ibrat mazkur maktabdorga, uning maktabiga, o’qituv usuliga qarshi
yozgan maqolasida kinoyali so’zlar bilan qattiq tanqid qiladi:
«Mulla Husanxo’ja eshon o’z maktabini engil-elpi isloh qilib, jadid maktabi deb
ataydi va o’quvchi bolalarni tashviq qiladi. «Mulla Husanxo’ja eshon o’g’li ushbu 1907
yilning sentyabridan boshlab, biz sartiya maktablarimizni maktab bolalariga
o’qitadurg’on usuli qadimiyamizni usuli jadid tartibig’a olib, jamoa-jamoa qilib
o’qitadur. Choraki, mazkur tariqa tartibida maktab bolalarini tez fursatda savodlari
chiqib, ko’p foydalar hosil bo’lur ekan. Yana shulki, bu tartibning hech nimarsag’a
moneligi bo’lmas ekan. Sabab shulki, beshinchi jamoa birlan tamom bo’lur ekan.
Birinchi jamoa «Haftiyaki sharif», ikkinchi jamoa «Kalomi sharif», uchinchi jamoa
«Chohor kitob» birlan «Fuzuliy» yoinki «Navoiy», to’rtinchi jamoa «Bedilxon»,
beshinchi jamoa «E’tiqodli islomiya» birlan «Ilmi faroyiz» o’qib, tamom qilib, muddati
ikki yil yoinki uch yil miyonasida madrasalarda o’qumoqni xohlaganlari madrasalarga
chiqib, o’qimoqg’a qodir bo’lur ekanlar»
100
.
Yuqoridagi so’zlardan ko’rinib turibdiki, mulla Husanxo’ja eshon o’z maktabini
isloh qilib, hech qanday ijobiy yangilik kiritgani yo’q (jamoa-jamoa qilib o’qitishdan
boshqa). Ushbu maktabning mohiyatini, eski maktablardan hech qanday farqi yo’qligini
tushungan Ishoqxon Ibrat «Jadid maktabdor» Husanxo’janing maktabini xalq bolalarini
aldash uchun, ko’proq ularni jalb qilib, katta daromad olish uchun ochilgan maktab deb
baholaydi.
Ishoqxon Ibrat birinchi marta 1886 yilda va ikkinchi marta 1907 yilda eski
maktablardan butunlay farq qilgan, qishloq bolalari uchun bepul yangi usul savtiya
maktabini ochadi. Maktab uning o’z uyida – yorug’, derazali xonaga joylashgan bo’lib, u
yangi o’quv qurollari – parta, stol, stul, yangi kitoblar, darsliklar, daftar, doska kabilar
bilan jihozlangandi, o’qish-o’qitish ishlarini bo’lsa u o’zi tuzgan dastur asosida olib
bordi. Bu maktabda o’z farzandlari Abbosxon, Vaqqosxon, Fayozxonlarni hamda 25
nafar qishloq bolalarini o’qitdi. Ishoqxon o’z maktabida haftalik dars jadvalini joriy
qildi, darslik va qo’llanmalar sifatida esa o’zining «Lug’ati sitta-al-sina», «San’ati Ibrat
qalami Mirrajab Bandiy» asarlaridan, S. M. Gramenitskiyning «Kniga dlya chteniya»,
Saidrasul Saidaziziyning «Ustodi avval», Ali Asqar ibn Bayramali Kalenining «Ta’limus
soniy», M.M.Oraqulovning «Samouchitel russkogo yaznka dlya russko-musulmanskix
shkol» kabi darslik va qo’llanmalaridan foydalandi.
Ishoqxon Ibrat yangicha ta’lim-tarbiya usulining nihoyatda katta afzalliklarini
isbotlashda ko’proq o’zi erishgan yutuqlarga, o’zi amaliyotga tatbiq qilgan yangi
uslublarga asoslanadi. Bu haqda u quyidagilarni yozadi: «Men o’zum ham o’zumga
qarashlik o’nta-o’n beshta bolalarni eski maktabda hech bahra topmay, behuda
yurduklarini jonim achib, Qozon tarafdan... bir muallim jalb edub, maktab qilib berdim.
Maktabning kushodig’a uch oy bo’lgani yo’q, yigirmadan ziyoda kichik bolalar «Alif
nima? degan savolga «kaltak» deb javob beruvchilar tamom savodi chiqib, har narsani
yozadurgan bo’ldilar. To’rt-besh, etti va sakkiz sanalar Qo’qong’a yurub, hech narsa
bilmagan mullabachchalar bitamomixi arabiy mukolamag’a qodir bo’lub, har bir
kitoblarni mutolaa etadurgan bo’ladilar. Shul sababdin biz o’z ko’zumiz ila tajriba qilib,
bul o’qitishga tamom ixlos qildik»
101
.
Shu tariqa Ishoqxon Ibrat zamoniga xos har qanday ilg’or yangiliklarni bajonidil
qabul qiladi va xalq farzandlarini ilm-ma’rifatli qilish yo’lida yangi usul maktablari
100
Қаранг: У. Д о л и м о в. Атоқли маърифатчи. «Шарқ юлдузи», 1982 йил 4- сони..
101
Б.Қосимов, У.Долимов. Маърифат дарғалари Тошкент, «Ўқитувчи», 1990, 137-138-бетлар.
133
ochib, milliy kutubxona, xiyobon, hammom, bosmaxona tashkil qilib, ro’znoma va
kitoblar nashr qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
