Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Sho’rxoklar va sho’rxokli tuproqlar O’zbekistonning cho’l zonasida daryolarning deltalarida, qayir usti terrasalarida, konussimon yoyilmalarning chekkalarida, qadimgi quruq o’zanlarda, ko’llar o’rnidagi botiqlarda, Orol bo’yidagi pastliklarda tarqalgan. Umumiy maydoni 1270 ming ga.

Sho’rxoklarning paydo bo’lishiga er yuziga yaqin joylashgan yoki bir vaqtlar yuzada bo’lgan minerallashgan sizot suvlari hamda tuproq ona jinslari tarkibidagi suvda eriydigan har xil tuzlar va, nihoyat, dengiz, ko’l sohillaridagi turli sho’rlar va tuzlarni shamol uchirib kelishi asosiy sabab bo’ladi. Tuproqda tuz to’planishida biologik jarayonlar ham ishtirok etadi. Bunda galofit o’simliklar ildizlari orqali tuproqning chuqur qatlamlaridagi suvda erigan tuzlarni so’rib oladi va o’simlik qoldiqlarining chirishi natijasida tuproqda tuz to’planadi.

Dehqonchilik qilinadigan hududlarda ekinlarni me’yoridan ko’p sug`orilganda sho’r er osti suvlari sathi ko’tarilib, tuproqlarda tuzlarning to’planishiga va sho’rlanishga sabab bo’ladi.

Sho’rxoklardagi tuzlar xilma-xil bo’lib, ularning tuproqdagi umumiy miqdori 3-4 % gacha boradi.

Yog`inlarning kamligi tufayli eng «keksa» sho’rxoklardagina tuzlar qisman pastki qatlamlarga yuviladi. Bunday sho’rxoklardan foydalanish uchun bir qator meliorativ va agrotexnik tadbirlarni amalga oshirish talab etiladi. Bunday tadbirlarning asosiysi sho’r yuvishdir.