Buxoro davlat universiteti O’zbekiston respublikasi

1.2. Fullerenlar va nanotrubkalar olish
XX asrning oxiri uglerodning yangi ko’rinishlari fulleren va 

nanotrubkalarning ochilishi bilan mashhur bo’ldi. Bu yangiliklarning qiymati

shunchalik e’tiborliki, ular Nobel mukofoti bilan taqdirlandi. Bu ajoyib moddalar 
barcha tarkibida uglerod mavjud bo’lgan moddalarni masalan; grafit, yog’och,
tabiiy gaz va hokazo yoqish natijasida hosil bo’luvchi qurum tarkibida topilgan.
Bugungi kunda turli o’lchamdagi va turli xususiyatlarga ega bo’lgan 

uglerodli nanostrukturalarni olishning ko’plab metodlari ishlab chiqarilgan. Ammo

---

24 

barcha metodlarning asosi bitta: nanotrubkalar va fullerenlar yuqori temperaturalar
sharoitida tarkibida uglerod bo’lgan materiallarning kimyoviy o’zgarishlari 
natijasida hosil bo’ladi.
Bir necha keng tarqalgan metodlarga misol keltiramiz.


Grafitning elektroyoy yordamida sochilishi. 
Bu eng ko’p tarqalgan metod bo’lib, u Krechmer tomonidan ishlab chiqilgan 
1991- yilda xuddi shu usul bilan yaponiyalik olim Sumio Idjima birinchi bo’lib
nanotrubkani oldi. Bu usulning ma’nosi quyidagicha: Inert gaz bilan to’ldirilgan 
kamerada grafit elektrodlar orasida gaz atomlarini ionlashtiruvchi elektr razryadi
yonadi. Katod va kameraning devorlari suv yoki suyuq azot yordamida sovutiladi.
Yoy tokining 100A tartibida, gaz bosimi atmosfera bosimidan bir necha marta
kichik va elektrodlardagi kuchlanish 25-35 V bo’lganda, elektrodlar orasida hosil 
bo’luvchi plazmaning temperaturasi 4000 K ga yetadi.
Bunday temperaturada grafit anodning sirti intensiv bug’lanadi. 
Temperaturaning bunday keskin o’zgarishi natijasida uglerod atomlari plazmaning
qaynoq qismidan sovuqroq qismiga etiladi va kamera devorlari bilan katod sirtida 
kondensatsiyalanib cho’kmaga aylanadi.