Buxoro davlat universiteti magistratura bo’limi qo’lyozma huquqida

 
Olinishi: 
1.Kislotali oksidlar (angidridlar)ni suvga ta 'sir ettirib olinadi:
 
SO
2
+H
2 
O →H
2
SO
3
;                          N
2
O
4
 + H
2
O → HNO
2
 + HNO
3 

---

80 
 
SO
3
+H
2
O →H
2
SO
4 
;
                                            
N
2
O
5
+H
2
O→2HNO
3 
2. Uchuvchan kislotalar ulaming quruq tuzlariga kislotalar ta 'sir ettirib olinadi: 
NaCI + H
2
SO
4
=Na
2
SO
4
+HCl

   
    FeS + HCl=FeCl
2
+H
2
S

 
quruq   eritma   
 
 
 
quruq  eritma 
3.Ayrim kislotalar eritmada cho'kma hosil bo'lish hisobiga olinadi: 
Ba(NO
3
)
2
+H
2
SO
4
→BaSO
4 
↓+ 2HNO
3 
 
oq cho'kma 
Na
2
SiO
3
+2HCl→NaCl + H
2
SiO
3
↓ 
4.Kislorodsiz kislotalar metallmaslami vodorodga ta'sir ettirib, hosil bo'lgan modda 
suvda eritib olinadi: 
CI
2
 + H
2 
→2HCI (HCI suvda eritiladi)  
H
2
 + S →H
2
S (H
2
S suvda eritiladi)  
5.Kuchsiz kislota tuzlariga kuchli kislotalar ta’sir ettirish : 
Ca(NO
2
)
2 
+ 2HCI → CaCI
2 
+ 2HNO
3 
Na
2
SO
3
+2HCl→2NaCl + H
2
SO
3 
Na
2
S + H
2
SO
4
→Na
2
SO
4
 + H
2
S 
6.Metallmaslarni kuchli kislotalar ta’sirida oksidlab olinadi : 
S +  2HNO
3
→ H
2
SO
4 
+ NO 
3P + 5HNO
3
 +2H
2
O → H
3
PO
4 
+ 5NO 
7. Ba’zi metallmaslarning birikmalarini gidrolizlash usullari bilan olinadi: 
PCI
3
 + 3H
2
O → H
3
PO
3 
+ 3HCI 
 PCI
5
 + 4H
2
O → H
3
PO
3 
+ 5HCI 
 
Kimyoviy xossalari: 
1.Kislotalar  asosli  va  amfotr  oksidlar  bilan  reaksiyaga  kirishib  tuz  va  suv  hosil 
qiladilar: 

---

81 
 
H
2
SO
4 
+ FeO → FeSO
4 
+ H
2
O 
2HCI + CaO → CaCI
2 
+ H
2
O 
2HNO
3
 + ZnO → Zn(NO
3
)
2 
+ H
2
O 
2.Kislotalar  gidrooksidlar  bilan  ta’sirlashib  tuz  va  suv  hosil  qiladi.Bu  reaksiya 
neytrallanish 
reaksiyasi ham deyiladi. 
HCI + KOH → KCI
 
+ H
2
O 
H
2
SO
4 
+ 2Al(OH)
3
↓ → Al
2
(SO
4
)
3 
+ 6H
2
O 
2HNO
3
 + Ca(OH)
2
 → Ca(NO
3
)
2 
+ 2H
2
O 
3HNO
3
 + Fe(OH)
3
 → Fe(NO
3
)
3 
+ 3H
2
O 
3.Aktivlik  qatorida  vodoroddan  oldin  turgan  metallar  bilan  ta’sirlashib  tuz  va 
vodorod gazini hosil qiladi (nitrat  kislota va konsentrlangan sulfat  kislota  bundan 
mustasno): 
HCI + Zn → ZnCI
2  
+ H
2
↑ 
H
2
SO
4 
+ Fe → FeSO
4  
+ H
2
 ↑ 
4.Tempratura  ta’sirida  parchalanib  (degidratlanib)  tegishli  oksid  va  suv  hosil 
qiladi. 
H
2
CO
3 
→ CO
2 
+ H
2
O 
H
3
PO
4 
→ P
2
O
5 
+ H
2
O 
H
2
SiO
3 
→ SiO
2
 + H
2
O 
 
Eng  muhim  kislotalar  va  ularning  ishlatilishi. 
HC1  -  xlorid  kislota 
odam  va  hayvon  organizmida  muhim  biologik  vazifani  bajaradi.  U  oshqozon 
shirasi  tarkibida  bo'lib,  ovqat  hazm  bo'lishini  ta'minlaydi.  Shuningdek,  u  ovqat 
bilan kirib qolgan zararii mikroblarni o'ldiradi.
 
 
Oshqozon shirasi tarkibida xlorid kislotaning ko'p bo'lishi ham katta ziyon 
keltiradi. U oshqozon devorini yallig'lantirib kasallantirishi mumkin. 

---

82 
 
 
Agar  oshqozon  shirasida  xlorid  kislota  me'yoridan  ko'p  bo'lganda 
«jig'ildon  qaynaydi».  Bunday  holat  yuz  berganda  dorixonalardan  ichimlik  soda 
(NaHCO,) olib ichish tavsiya qilinadi. 
 
Xlorid  kislota  sanoatda  xloridlar  olishda,  tibbiyotda  dorilar  tayyorlashda, 
ba'zi plastmassalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.