Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti tarix kafedrasi

WWW.arxiv.uz

 

 

 

---

19 

 

kechak tayyorlab olishgagina bo’shar ekan boshqa kunlarda esa mutolaa bilan band 

bo’lar ekan.     

                    Beruniy katta bir yozuvchi va tilshunus edi. Bu ilmlar yuzasidan uning 

bir  necha  asari  bor.  Ularni  men  o’zim  ko’rganman.  Biri  Abu  Tamomning 

she’rlariga yozgan sharhlaridir. Uning bu sohadagi ikkinchi kitobi ham bor 

                Sharqshunoslarning  eng  so’ngi  ma’lumotlariga  ko’ra,  Beruniy  asarlari 

quyidagicha  taqsimlanadi:  Astranomiyaga  oid  asari—70  ta;  Matematikaga                    

oid -20 ta; Geografiya – Giodeziyaga oidi – 12 ta; Kartografiyaga oidi - 4 ta; Iqlim 

va ob-havoga oidi - 3 ta; Mineralogiyaga oidi - 3 ta; Falsafaga oidi - 4 ta; Fizikaga 

oidi  –  1ta;  Dorishunoslikka  oidi  -  2  ta;  Tarix,  Etnografiyaga  oidi  –  15  ta; 

Adabiyotga oid asari 28 tadir

37

. 

                P. G. Bulgakovning taxminicha, Beruniy jami o’n ming qo’lyozma varaq 

asar  yozgan.  Afsuski  shuncha  asardan  atigi  30  tasigina  saqlanib  qolgan  xolos.                                 

Ammo “Xorazm tarixi”  “iqlimlar taqsimoti” ( dunyo geografiyasi) nomli asarlari 

yo’qolib  ketgan.  Ularni  ko’rgan  va  o’qigan  odamlar  bo’lgan.  Beruniyning  “Al 

Xorazmiy  astranomik  zijidagi  kamchiliklar  haqida  o’rnak  masalalar”  degan 

sharhlardan  iborat  kitobi  bizgacha  yetib  kelmagan.  Hozir  bu  kitobning    Ibn  Azra 

qadimiy yahudiy tiliga tarjima qilgan varintigina bor

38

.  

                 Beruniy  asarlari  orasida  geografiyaga  doir    maxsus  kitoblar  anchagina; 

uning  astranomiya  va  boshqa  sohalarga  bag’ishlangan  kitoblarida  ham  geografik 

ma’lumotlar  ko’p.  Beruniyning    uzunliklar    va  kengliklar,  yer  yuzidagi  odamzod 

yashaydigan  mamlakatlarning chegaralarini aniqlash, suratga (kartaga ) tushurish, 

havoning  sovushi va isishi sabablari  to’g’risidagi asarlari ham bo’lgan. 

                U  Ptolemey  “geografiya”  siga  qisqacha  sharh  ham  yozgan.  “Men  uning 

“Kitob taqosim va  aqolim (iqlimlar bo’linishi kitobi ) nomli o’z qo’li bilan yozgan 

asarini ko’rdim. U  bu kitobni o’sha yili (1030 yil ) yozgan ekan deb tasdiqlaydi. 

Yoqut Hamaviy. Bular Abu Rayhon  Beruniyning yo’qolib ketgan asarlaridir

39

.  

                                                             

37

 Hasanov. H.  Sayyoh  Olimlar.  T. “O’zbekiston”.  2012 –B. 57.    

 

38

 Булгаков. П. Г. Жизнь и труды Беруни. 1972. –C. 76. 

 

39