Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti tarix kafedrasi

                    “At  –  Tafhim”    (“  at  -  Tafhim  li  avoili  sinoat  at-  tanjim”)  – 

“Nujum  san’atining    avvalini  tushuntirish”    ya’ni  “astronomiya  ilmidan 

boshlang’ich  ma’lumotlar”  ) 

kitobi  1030  yilda  yozilgan.  Uning  yozilgan  yili 

sahifalarida bir necha bor:  “420 hijriy qamariy, 398  yazdigard  va 1341 Iskandar 

yili”  deb ko’rsatilgan. 

                    “At  –  Tafhim”    -  Beruniyning    ikki  tilda:  arabcha  hamda  forscha 

yozgan  yirik  asarlaridan  biridir.    Bu  kitob  qolmozmalarining  nusxalari    ko’p. 

Toshkentdagi  sharqshunoslik  qo’lyozmalar  fondida    445  va  3423  raqamli 

qo’lyozmalar  saqlanmoqdaki,  bular    ehtimol  eng  mukammal  eng  birinchi 

nusxalardan  hisoblanadi.  

                   1934  yilda    “At  –  Tafhim”    ingliz  tiliga  tarjima  qilindi.  Fors  tilidagi 

nusxasi  Eronda  nashr  etildi.  Tojik  tilida  1973  yilda,  rus  tilida  1975  yilda  chop 

etildi.          

                                                             

43

 Беруний туғилган кунининг 1000 йиллигига бағишланган тўплам. Т. «Фан», 1973. – Б. 77. 

 

---

25 

 

               “At  –  Tafhim”    mazmuni  tahlil  va  targ’ib  qilish  ishiga  astronom  G’ 

Jalolov,  matematik  B.A  Rozenfeld  va  A.  Abdurahmonov,  arabshunos                          

A. Ahmedovlar faol hissa qo’shishdi.  

                  Beruniy  bu  kitobni  tushunish  oson  bo’lishi  uchun  uni  xorazmlik  

Rayhona  Hasan  qizining  iltimosiga  ko’ra    530  tacha  savol  va  javob  tarzida 

yozganligini  aytgan.  Unda  hisob  geometriya,  geografiya,    astronomiya    kalendar  

masalalari  yoritilgan  va  juda  ko’p  shkllari  bilan  izohlangan.    Doira  shaklidagi 

dunyo xaritasi ilova qilinga 

                    “At  –  Tafhim”  ning  to’rtinchi  bobi    “Ma’mura  va  obod  yerlarning 

chegaralari”  degan  sarlavha bilan berilgan bu asarni umuman Geografiya deyish 

mumkin.  Bu  bobda  35  savolga  javob  berilgan:  “Yerning  kattaligi  qanday?”  

“Yerning Ma’mura qismida dengizlar qanday joylashgan?”  “ Ekvator qayerda va 

uning  xosiyatlari  nimada?”    “  Shaharning  kengligi  qanday?”    “  Iqlimlar  nima?”      

va boshqa shu kabi savollar qo’yilgan.