5
Kirish
Til– kishilik jamiyatida eng asosiy kommunikativ vosita. Insoniyat paydo
bo`libdiki, kishilik jamiyati uchun umumiy va jamiyat a‘zolarining har birida
individual holda aloqa-aralashuv vositasi sifatida til ham vujudga kelgan. Zeroki,
inson yaralishi bilanoq muomala uchun til va undan foydalanish ehtiyoji paydo
bo`lgan. Shu bois til ijtimoiy ong kabi qadimiydir. Insonlar til vositasida fikr
almashadilar, bir-biri haqidagi harakat-holatlar, voqea-hodisalardan voqif
bo`ladilar. Bu tilning aloqa-munosabat xususiyatidir
[4.–Б.71-74.].
Tilni faqat kishilar o`rtasidagi aloqa vositasi sifatidagina talqin etish
insonning tabiiy tilini, bu benihoya murakkab va muhtasham hodisani, eng kami,
jo`nlashtirishdan, aniq bir milliy qiyofa yoki milliy-ruhiy zamindan mutlaqo
mosuvo bo`lgan sun‘iy tilga (masalan, esperanto kabi) tenglashtirishdan, yo`l
harakatini tartibga solish maqsadida yaratilgan shartli ―til‖ga baravarlashtirishdan
boshqa narsa emas
[11
]. Chindan ham, til faqat aloqa vositasi bo`lganda edi, u
juda oddiy, sodda va qashshoq bir narsaga aylangan bo`lardi. Holbuki, til bemisl
boy, sehru sinoatga, ruhu ruhoniyatga, ko`rku komillikka limmo-lim bir xilqatdir.
Shu bilan birga, har bir tilni boshqasidan farqlaydigan milliy xususiyati bor.
Taniqli tilshunos olim N.Mahmudov bu masalada: ―Bu ko`hna zaminda, necha
ming yillarkim, turfa qavmlar, elatu millatlar yashab keladi. Til ilmidagi taxminiy
hisob-kitoblarga ko`ra, butun yer yuzida uch mingdan ortiq (ba‘zi ma‘lumotlar
bo`yicha besh mingga yaqin) til mavjud‖,-deb ma‘lumot beradi. Olimning
―Tabiiyki, bu tillarning har biri muayyan bir qavmning dunyolarga alishmaydigan
bebaho boyligi – ardoqli ona tilidir. Demak, kattadir, kichikdir, har qanday tilning
o`z egasi bor‖ degan mulohazalari ham ayni haqiqatdir
[12.–Б.3-9. ].
Yurtboshimiz
6
I.A.Karimov ta‘kidlaganlaridek, ―O`zlikni anglash, milliy ong va mafkuraning
ifodasi, avlodlar o`rtasidagi ruhiy-ma‘naviy bog`liqlik til orqali namoyon bo`ladi‖.
Milliy hamiyat va umuminsoniy qadriyat, milliy o`zlik idrokining
ustuvorligi, milliy g`urur va iftixor, Vatanga muhabbat va Mustaqillik mafkurasiga
sadoqat kabi ma‘naviy kamolotning o`zagini tashkil etuvchi tushunchalarni ona
tilidan ayro holda tasavvur etib bo`lmaydi. Shuning uchun alloma ajdodlarimiz ona
tilini ana shu mo`tabar tushunchalarni inson shuuriga muhrlamoqning eng
ta‘sirchan vositasi deb bilganlar
[11, 44].
Har qanday shaxsning milliy-ruhiy mag`zini, irq-u e‘tiqodidan, zamin-u
zamonidan qat‘iy nazar, ona tili tayin va ta‘min etadi. Xuddi shu milliy-ruhiy
mag`z mutlaqo o`ziga xos, betakror bir mohiyat bo`lib, millatning tafakkur tarzini,
―idrok ko`zi‖ni qat‘iy belgilab beradi. Nemis allomasi Vilgelm fon Gumboldtning
―Yer yuzidagi tillarning xilma-xilligi faqat tovushlarning turlichaligi emas, balki
xalqlardagi dunyoni ko`rishning xilma-xilligidir‖ degan gapi ham bejiz aytilmagan
[12, 4].
Shunday ekan, muayyan tilda fikr yuritish shaxsning o`sha xalq va millat
vakili hisoblanishidan dalolat beradi. O`zbek tilida fikr yuritgan kishi, tabiiyki,
ozbek millatiga tegishliligini va o`zbek tili – ona tili ekanligini isbotlashga ortiqcha
zarurat yo`q. O`zbek tilining milliy qadr-qimmati, ijtimoiy nufuzi hamda ilmiy-
amaliy ravnaqi uchun xizmat qilayotgan davlatimiz rahnamosi, davlat arboblari,
millat ziyolilari, fidoyi tilshunoslar, til ilmining toliblari – barcha taraqqiyparvar
insonlar maqsadi zukko tilshunos N.Mahmudovning ―Ona tiliga cho`ng e‘tibor va
ehtirom bilan qaramoq, uning har bir so`zi qatlariga yashiringan ma‘no injaliklari-
yu mazmun teranliklarini idrok etmoq, ulardan huzurlanmoq, bu muqaddas
xilqatda tin olgan ajdodlar ruhini his qilmoq va bu xilqatni fidoyilik bilan
qo`rimoqqa hamisha hozir bo`lmoq Vatan farzandining bikir burchidir‖ degan
jumlasida mujassamdir. Binobarin, ona tili milliy o`zligimiz ko`zgusi ekan, uning
hamisha beg`ubor va ravshan bo`lishi, kelgusi avlodlarga bebaho meros sifatida
yetishi uchun har birimiz mas‘ulmiz. Ayni mas‘uliyat hissi bizni ona tilimizda so‘z
turkumlarining milliy xususiyatlarini aniqlashga undadi.
