Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

Nazorat uchun savollar. 
1.  Nerv hujayralari qanday tuzilishga ega? 
2.  Tigroid moddaning hujayrada joylashishi. 
3.  Preparatda nima uchun ayrim hujayralarda yadro kórinmaydi? 
4.  Neyrofibrillalar qanday tuzilishga ega? 
5.  Nerv hujayrasining kiritmalari qanday vazifani bajaradi? 
6.  Preparatda neyrofibrillalar qanday rangda kórinadi? 

---

22-mashg'ulot. Mavzu:  Nerv tolalarining tuzilishi. 
Nazariy  tushuncha.  Nerv  hujayrasining  tolalari  tuzilishi  va  funksiyasi 
jihatidan  bir-  biridan  farq  qiluvchi  dendrit  va  aksonga  bólinadi.  Nerv  impulsini 
harakat  potensiali  sifatida  hosil  qiluvchi  hujayra  ósimtalari  dendritlar  deb  ataladi. 
Dendrit bóyicha impuls hujayra tanasi tomon intiladi. Ular unchalik uzun emas va 
neyron  tanasi  yaqinida  shoxlanib  tugallanadi.  Kópchilik  dendritlar  maxsus 
tuzilishga  ega  bólgan  sezuvchi  nerv  oxirlari  (retseptorlar)  bilan  tugaydi.  Akson 
yoki  neyrit  nera  hujayrasidan  ancha  uzoq  masofagacha  (1-1,5  m)  davom  etadi. 
Neyritlar nerv hujayrasidan chiqib yon shoxchalar hosil qilishi mumkin. Neyritlar 
nerv  impulslarini  nerv  hujayrasi  tanasidan  boshqa  nerv  hujayrasiga  yoki  ishchi 
organlarga  (muskul,  bezlarga)  ótkazadi  va  ularda  nerv  oxirlari  hosil  qilib 
tugallanadi. Ósimtalarning soniga qarab; 
1) unipolyar-bitta ósimtali hujayralar;  
2) bipolyar-ikki ósimtali hujayralar;  
3) multipolyar-uch va undan ortiq ósimtali nerv hujayralari farqlanadi. 
Nerv  hujayralarining  ósimtalari  mielinli  va  mielinsiz  nerv  tolalarining  tuzilishi 
bilan  tanishamiz.  Aksonlar  tolalari  ikki  xil  bóladi-mielinli  va  mielinsiz.  Sezuvchi 
va harakatlantiruvchi nervlar, kópincha mielinli tolalardir. Mielinli tola tsilindr va 
uni  órab  olgan  mielin  va  Shvann  qobiqlaridan  tuzilgan  bólib,  óq  tsilindri 
membrana    va  aksoplazmaga  ega.  Mielin  parda  Shvann  hujayralarining  maxsuli 
bólib,  lipid  va  oqsildan  tuzilgan  va  u  elektr  izolyatsiya  rolini  bajaradi.  Mielinsiz 
tolalar faqat Shvann qobiqqa ega bólib, asosan vegetativ nerv tizimida uchraydi. 
Mielinli va mielinsiz tolalar qózg‘alishni ótkazishda bir- biridan farq qiladi. 
Mielinsiz  toladagi  qózg‘alish  sekin-asta  óq  tsilindr  membranasi  bóylab  uzluksiz 
tarqaladi.  Qózg‘alishning  tarqalish  tezligi  mielinsiz  nerv  tolalarida  aksonning 
diametriga  bog‘liq.  Mielinli  nervlarda  esa  aksonning  diametri  mielin  hisobiga 
yóg‘onlashgan. 
 

---

 
A                                                                 B