Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

Nazorat uchun savollar: 
1. 
Kóp qavatli muguzlanmaydigan yassi epiteliyning qavatlari. 
2. 
Epiderma hujayralarining tuzilishi. 
3. 
Melanotsit hujayralari qaysi qavatda joylashgan? 
4. 
Donador qavat hujayralarining tuzilishi va joylashishi. 
 
10-mashg'ulot. Mavzu: Bezli epiteliy. 
Nazariy  tushuncha.  Organizmdagi  bezlar  epiteliy  hujayralaridan  tashkil 
topgan  bólib,  sekret  ishlab  chiqaradi.  Bezlar  ikki:  ekzokrin  va  endokrin 
gruppalarga bólinadi. Ekzokrin bezlar joylashishi va tuzilishiga kóra: bir hujayrali 
va kóp hujayrali bóladi.Bir hujayrali  (endoepitelial)  bezlar,  bularga  ichak,  burun, 
kekirdak  va  bronxlarning  shilliq  pardasi  hujayralari  oralig‘idagi  qadahsimon 
hujayralar kiradi. Qadahsimon hujayraning apikal qismida shilliq sekret tóplanadi. 
Yadro esa hujayraning bazal qismida joylashadi. 
Kóp  hujayrali  ekzoepitelial  bezlar  oddiy  va  murkkab  xillarga  bólinadi. 
Oddiy  bezlarga  sekret  olib  chiquvchi  nay  tarmoqlanmagan  bólib,  uning  oxirida 
sekretor  qismi  joylashadi.  Bunga  me‘da  tubi  bezi  va  bachadon  bezi  kiradi.  
Me‘daning  pilorik  bezini  oddiy  naysimon  tarmoqlangan  bezga  kiritamiz.  Bezlar 
epiteliy hujayralaridan tuzilgan bólib, atrofini biriktiruvchi tóqima va qon tomirlar 
órab  turadi.  Murakkib  bezlarning  sekret  ishlab  chiqaruvchi  naylari  tarmoqlangan 
bólib,  naychalarning  oxirgi  bez  pufakchalarini  hosil  qilib  tugaydi.  Naylar  va 

---

bezning  oxirgi  qismi  epiteliy  hujayralaridan  tashkil  topgan.  Barcha  hujayralar 
bazal  membrana  ustida  yotadi.  Bazal  membrana  bilan  epiteliy  hujayralari  orasida 
mioepitelial hujayralar joylashadi. 
Sekretning  tarkibiga  qarab  bezlar  oksilli,  shilliq  va  aralash  sekret  ishlovchi 
turlarga bólinadi. Endokrin bezlarga: gipofiz, epifiz, qalqonsimon va qalqonsimon 
bez oldidagi  bez, ayrisimon bez, buyrak usti bezlari, me‘da osti bezi orolchalari va 
jinsiy  bezlar  kiradi.
  Bez  hujayralarida  ishlangan  moddalar-gormonlar  qon  va 
limfaga sórilib ótib, organ va tóqimalarning ósishini, takomillashish jarayonlarini, 
modda  almashinuvini  boshqarish  vazifasini  bajaradi.
  Sekret  qay  yól  bilan 
chiqishiga qarib bezlar merokrin, apokrin va golokrin tipdagi bezlarga bólinadi. 
Merokrin  tipdagi  bezlar.  Bu  tipdagi  bez  hujayralarining  sitoplazmasi  sekret 
ishlab  chiqarishda  hech  qanday  ózgarishga  uchramaydi.  Bularga:  sólak  bezlari, 
me‘da osti bezi va boshqalar kiradi. 
Apokrin tipdagi bezlar. Bu bez hujayralari sekret ishlab chiqarish jarayonida 
uning  bir  qismi  (apikal  qismi)  erib  sekretga  aylanib  ketishi  bilan  xarakterlanadi. 
Bunga sut bezlari kiradi. 
Golokrin tipdagi bezlar. Bu tipdagi bezlarning hujayralari emirilib, sekretga 
aylanadi. Nobud bólgan hujayralar órni bez oxirgi bólimining bazal membranasida 
joylashgan  kambial  hujayralarning  kópayishi  hisobiga  tóldiriladi.  Yog‘  bezlari 
bunga misoldir.