Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
Qiymatning pul shakli 
Mahsulot  ishlab  chiqarish  va  ayirboshlash  jarayonining 
tobora  rivojlanib  borishi  hududlar,  mamlakatlar  o`rtasida  savdo-
sotiqni,  tovar  ayirboshlashning  zaruriyatini  yuzaga  keltiradi.  Turli 
mamlakatlarda turli tovarlar umumiy ekvivalent hisoblangangaligi 
bu jaryonning taraqqiy etishiga to`sqinlik qiladi. 
Natijada butun tovarlar dunyosidan shunday tovarlar ajralib 
chiqadiki,  u  barcha  hudud  va  mamlakatlarda  umumiy  ekvavalent 
sifatida  qo`llanila  boshladi.  Bu  vazifani  dastlab  qimmatbaho 
metallar mis va kumush, keyinchalik oltin bajaradigan bo`ldi. 

---

24 
 
     Oxir  oqibatda  oddiy  tovar  ko`rinishidagi  umumiy 
ekvavalent  o`rniga  pul  shaklidagi  umumiy  ekvivalent,  ya`ni  pul 
maydonga chiqdi. 
Masalan: 
 
1 qop bug’doy 
 
10ta qo`y 
 
10 kg choy 
                         2 
unktsiya 
(35.6 
gramm) oltin 
 
40 kg qaxva 
 
0.5 tonna ko`mir 
 
 
Bunda oltin oddiy tovar emas, balki pul ko`rinishini oladi. 
Umuman  pul  o`z  taraqqiyyotida  4  bosqich  va  4  shaklga  ega 
bo`lgan: 
1. Tovar  shaklida    -  “qo`yma”  asrimizdan  oldingi  VII  – 
asrgacha 
2. Tanga pullar – “tanga” asrimizdan oldingi VII-XIX  
- 
asrlar 
3. qog’oz pullar – “banknot” XIX-XX  asrlar 
4. Elektron pullar – “kartochka” XX – asr o`rtalaridan 
Shuni  ta`kidlash  lozimki  uzoq  yillar  davomida  qimmatli 
metallar pul vazifasini bajargan va uning asosiy sabablari bo`lib: 
1. Ularni qiymati yuqori, hajmi kichik. 
2. Ular bo`linuvchan, ular bo`linganda sifatini yo`qotmaydi. 
3. Ularning yaxshi saqlanishi (masalan, ko`mganda ham). 
4. Ularni  olib yurish qulay 
5. Bir og’irlikdagi oltin bir-biridan deyarli farq qilmaydi (bir 
turdagi  mo`yna  bir-biridan  nimasi  bilandir  farq  qilinadi)  va 
boshqalar. 
Ayrim  manbalarga  ko`ra  (“Ekonomicheskaya  teoriya” 
pod.red.V.I.Vilyapina,  Dobryanina  A.I.  Moskva.  2001  y  str.141-
166)  dastlabki  qog’oz  pullar  XII-asrda  Xitoyda,  1571  yilda 
Fransiyada,  1690  yilda  AQSH  da,  XVIII-  asrda  Ekaterini  II-
davrida  Rossiyada  paydo  bo`lgan.  Qog’oz  pullar  muomilasini 
tashkil  etishda  Djon  Lo  (Fransiya  1710-1720  yillar),  Dubasov  I.I 
(1897-1987  yillar  Rossiya)  kabi  ayrim  shaxslar  faoliyatini  qayd 
etish lozim. 
Djon  Lo  duelda  qatnashgani  uchun  London 
turmasidan  qochib  Gollandiyada,  keyin  Italiyada  yashab  ancha 

---

25 
 
boylik ortirgan va 1710 yilda Fransiya davlat byudjeti daromadini 
oshirish  bo`yicha  hukumatga  qog’oz  pullar  chiqarish  bo`yicha 
taklif bilan chiqqan. O`sha  paytda Fransiya  Moliya Vaziri bo`lgan 
Djon  Lo  1720  yilda  pulni  qadrsizlangani      tufayli  Fransiyani  tark 
etadi.  1716-1720  yillardagi  qog’oz  pullar  bo`yicha  Djon  Loni 
“Mashenniki  proroka”  deyilsada,  u  Yevropa  xalqiga  qog’oz 
pullarni ajoyib imkoniyatlaridan voqif etdi.