Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

Oddiy
  va 
o`tkazma
 
veksel. Oddiy vekselni qarz oluvchi korxona qarz beruvchi korxonaga 
beradi  va  tovarlar  va  ko`rsatilgan  xizmatlar  uchun  unga  to`lash 
majburiyatini o`z zimmasiga oladi.  
O`tkazma  vekselda  kreditor  tomonidan  belgilangan  tovar  va 
xizmatlar  summasi  uning  topshirigiga  asosan  uchinchi  shaxsga  yoki 
vekselni  ko`rsatuvchiga  o`tkazilishi  zarur.  Kreditorning  vekselda 
ko`rsatilgan  summani  uchinchi  shaxsga  to`lash  to`g’risidagi 
buyro`g’ini ifodalovchi xujjat amaliyotda tratta deb xam yuritiladi. 
Tijorat  krediti  bank  kreditidan  quyidagi  xususiyatlari  bilan  farq 
qiladi: 
1.Kreditor 
(qarz 
beruvchi) 
rolida 
maxsus 
kredit-moliya 
tashkilotlari  emas,  balki  tovar  va  xizmatlarni  ishlab  chiqarish  xamda 
sotish bilan shug’ullanuvchi turli xuquqiy shaxslar ishtirok qiladi; 
2. Tijorat krediti fakatgina tovar shaklida beriladi; 
3.  Tijorat  kreditida  ssuda  kapitali,  sanoat  va  savdo  kapitali  bilan 
integratsiyalashgan  xolda  xarakat  qiladi.  Bu  bozor  iktisodiyoti 
sharoitda  turli  ixtisosdagi  va  faoliyat  yo`nalishdagi  korxonalarni  o`z 
ichiga  oluvchi  xolding,  moliyaviy  kompaniyalarning  vujudga 
kelishida o`z amaliy aksini topadi; 

---

176 
 
4.  Berilgan  vaqt  oralig’ida  tijorat  kreditining  o`rtacha  qiymati 
bank foiziiing o`rtacha stavkasidan doimo kichik bo`ladi; 
5.Qarz  beruvchi  va  qarz  oluvchi  o`rtasidagi  shartnoma 
rasmiylashtirilganda  tijorat  krediti  bo`yicha  tulov  (foiz  stavkasi) 
aloxida  aniqlanmaydi.  Foiz  to`lovi  tovar  baxosiga  qo`shilgan  xolda 
rasmiylashtiriladi. 
Iktisodiyotda 
keng 
tarqalgan 
kredit 
munosabatlarining 
shakllaridan biridir. Uning ob`ekti pul mablag’larini bevosita ssudaga 
berish  jarayoni  xisoblanadi.  Bank  kreditini  beruvchi  kredit 
muassasalari     kreditlash jarayonini amalga oshirish uchun Markaziy 
bankdan maxsus litsenziya (ruxsatnoma) olgan bo`lishlari zarur. Qarz 
oluvchi  sifatida  xuquqiy  shaxslar,  axoli,  davlat,  xorijiy  davlat 
mijozlari  ishtirok  kilishlari    mumkin.  Kredit  munosabatlarining 
vositasi bo`lib, kredit shartnoma yoki kredit kelishuvi xisoblanadi. Bu 
kredit  turi  bo`yicha  olinadigan  daromad  yoki  stavka  tomonlar  bilan 
kelishiladi va bank foizi yoki ssuda foizi kurinishida bo`ladi. 
Jahon  amaliyotida  bank  kreditidan  foydalanishda  uning  turli  xil 
xususiyatlari xisobga olinadi. 
Qiska muddatli bank kreditlari qarz oluvchi korxonaning xo`jalik 
faoliyatida    aylanma  mablag’lar  etishmovchiligini  to`ldirish  uchun 
qo`llaniladi.  Bozor  iktisodiyoti  tamoyillariga  mos  keluvchi  bunday 
jarayonning  bo`lishi  ssuda  kapitali  bozorida  mustakil  segment  pul 
bozorining yuzaga kelishiga olib keladi. Qisqa muddatli kreditlar fond 
bozorida,  savdo  va  xizmatlar  ko`rsatishda,  banklararo  kreditlash 
rejimida ko`proq qo`llaniladi. 
Xozirgi sharoitda qisqa muddatli kreditlar quyidagi ko`rsatkichlar 
bilan xarakterlanadi: 
•  kreditlarning  juda  qisqa  muddatlarga  (ba’zida  bir  oygacha 
muddatga) berilishi; 
•  kreditning  muddati  va  foiz  stavkasining  bir  biriga  teskari 
proportsional  (  kreditning  muddati  juda  qisqa  bo`lsada,  foiz  stavkasi 
juda yukori ) bo`lishi; 
•  ishlab  chiqarish  soasidan  ko`proq  muomala  soxasiga  xizmat 
ko`rsatish;