Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
 
4.6. Pul muomalasi qonunlarining buzilishi hamda uning ijtimoiy-
iqtisodiy oqibatlari. 
Iqtisodiyotda  faoliyat  yuritadigan,  faqat  hukumatning  ehtiyojlari 
bilan  bog’liq  bo`lgan  va  iqtisodiyotning  ehtiyojlaridan  mustaqil  pul 
mablag’lari miqdoridagi o`zgarishlar siyosiy omillar hisoblanadi. 
Texnik  omillar  pul  aylanishi  tuzilishi  va  hajmiga  faqat  bilvosita 
ta`sir ko`rsatadi, lekin shunga qaramasdan, ularni hisobga olish zarur. 
Bunday  omillarga  u  yoki  boshqa  hisob-kitobni  o`tkazish  uchun  talab 

---

81 
 
etiladigan  vaqtni  kamaytirish  yoki  hisob-kitobning  o`zini  amalga 
oshirishga imkon beradigan hisob-kitoblarning texnik vositalari kiradi. 
Masalan,  bank  plastik  kartalariga  xizmat  ko`rsatuvchi  texnik 
vositalarning  keng  ommalashganligi  aholi  o`rtasida  ushbu  to`lov 
vositasining  ommalashuviga  va,  binobarin,  naqd  pulsiz  pul 
mablag’larining  qo`llanilishining  oshishiga  olib  keladi.  Naqd  pulsiz 
pul 
mablag’lari  qo`llanilishi  chastotasining  ko`payishi  pul 
muomalasining  umumiy  tarkibida  naqd  pullarning  kamayishiga  va 
davlatning  pul  aylanishini  tartibga  solish  asosiy  uslublarining 
o`zgarishiga olib keladi. 
Pul muomalasining tezligi pul aylanishining muhim tavsifnomasi 
hisoblanadi.  Bu  shu  bilan  bog’liqki,  muayyan  vaqt  davomida 
(masalan,  yil  davomida)  har  bir  pul  birligi  aylanishining  soni 
qanchalik ko`p bo`lsa, iqtisodiyotning normal faoliyat yuritishi uchun 
zarur  bo`lgan  pul  mablag’larining  miqdori  shunchalik  kam  bo`ladi. 
Amalda  pul  massasi  muomalasining  tezligi  daromad  muomalasining 
tezligini ko`rsatadi. 
Oxirgi yillarda inflyatsiya tez-tez uchrab turadigan jarayon bo’lib 
sifati  ham  o’zgarib  bormoqda.  Buning  sababi  shundaki,  hozirgi 
kunlardagi  inflyatsiya:  birinchidan,  uzluksiz  baholarning  oshishiga; 
ikkinchidan 
pul 
muomalasi 
qonunining 
buzilishi 
natijasida 
umumxo’jalik  mexanizmining  ishdan  chiqishiga  olib  keladi.  XX  asr 
inflyatsiyasining 
asosiy 
sababi 
tovar 
kamyobligigina 
bo’lib 
qolmasdan,  ishlab  chiqarish  va  qayta  ishlab  chiqarishda  krizislar 
mavjudligi  bilan  ifodalanadi.    Hozirgi  davr  inflyatsiyasi  birinchidan,  
pul  talabining  tovar  taklifidan  oshishi  natijasida  pul  muomalasi 
qonunining  buzilishi;  ikkinchidan,  -  ishlab  chiqarishga