Buxoro Davlat universiteti 9


Gen muxandisligida qo’llaniladigan plazmid va fag



Download 1,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/10
Sana24.04.2022
Hajmi1,33 Mb.
#578422
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
Qobilova Nasiba

 
 

Gen muxandisligida qo’llaniladigan plazmid va fag 
vektorlar, restriktazalar 
 
 
 


Bakteriya va tuban eukariot organizmlar hujayralarida asosiy 
xromosomadan tashqari,
kichik o’lchamga ega bo’lgan xalqasimon yoki chiziqsimon 
strukturaga ega bo’lgan qo’shimcha
xromasomalar mavjuddir bu mini-xromosomalar plazmidlar deb 
ataladi. Plazmid DNKasi ko’pi
bilan 3-10 tagacha genlarni o’zida saqlaydi. Bu genlar, asosan 
antibiotik yoki zaharli toksinlarni
parchalovchi fermentlarni sinteziga javobgardir. SHu tufayli 
plazmidlar bakteriya, achitqi va
zamburug’larning antibiotik va zaharli 
toksinlarga chidamliligini ta’minlaydi.
Plazmidning antibiotik parchalovchi genlari bir plazmiddan 
ikkinchisiga transpozonlar bilan
birikkan holatda ham ko’chib o’ta oladi. Bu molekulyar 
jarayon 
kasal chaqiruvchi 
 
mikroblarning antibiotiklarga chidamliligini nixoyatda 
oshiradi. Plazmidalar o’z xususiyatiga
ko’ra ikkiga bo’linadi.
Birinchisi transpozon yoki bakteriofag irsiy molekulasi kabi hujayra 
asosiy
xromosomasining maxsus 
DNK izchilligini kesib, rekombinasiya bo’la oladigan plazmidlar.
Bunday rekombinasiyalanuvchi 
plazmidlar transmissibl, ya’ni nasldan-naslga o’tuvchi
plazmidlar deb ataladi.
Transmissibl plazmid asosiy xromosomaga birikkandan keyin o’z 
mustaqilligini yo’qotadi.
Asosiy xromosomadan mustaqil ravishda o’z-o’zini replikasiya qila 
olmaydi. Ayni paytda
bunday plazmidlarda joylashagan genlar asosiy xromosomada o’z 
faoliyatini bajaradi. Hujayra
bo’linganda rekombinasiyalanuvchi plazmid genlari asosiy 
xromosoma genlari birikkan holda
nasldan-naslga beriladi. Ikkinchi toifa plazmidlar avtonom holda 
replikasiyalanuvchi plazmidlar
deb ataladi. Bunday plazmidlar asosiy xromosamaga birika olmaydi
asosiy xromosomalardan


mustaqil ravishda o’z-o’zini replikasiya yo’li bilan o’nlab va hatto 
yuzlab marta ko’paytira oladi.
Avtonom plazmidlar bakteriya yoki zamburug’ bo’linganda qiz 
hujayralar orasida tasodifiy
ravishda taqsimlanadi. SHu bilan birga avtonom plazmid bir 
hujayradan ikkinchisiga hujayra
qobig’i va membranasining teshiklaridan o’ta oladi.
Tabiatda biror mikroorganizm hujayrasiga tashqaridan yot 
genetik material kirsa, u darhol
hujayra nukleaza fermentlari orqali parchalab tashlanadi.
DNK molekulasini mayda bo’laklarga bo’luvchi fermentlar kesuvchi 
endonukleazalar yoki
restriktazalar deb ataladi. Har bir restriktaza to’rt yoki ko’proq 
maxsus nukleotid juftlarni tanib
olib bog’lanadi va DNK molekulasini 
kesadi. Ayrim restriktazalar DNK qo’sh zanjirini qaychi
singari shartta ikki bo’lakka bo’ladi. Bunday restriktazalarga Alu 
I, Dra I, Hae III, Hpa I, EcoR
V, Hinc II, Pvu II, Rsa I, Sca I, Sma I va boshqalarini misol qilib 
keltirish mumkin (5-jadval).
SHu bilan birga qo’sh zanjir DNK molekulasini "yopishqoq" uchlar 
hosil qilib kesuvchi
restriktazalar ham mavjud (Aat II, Acc III, Apa 
I, Bam HI, EcoRI, Hind III va boshqalar). Bu
restriktazalar funksiyasi jihatdan transpozazaga o’xshashligi 
ko’rinib turibdi. SHuning uchun
ham bu restriktazalar hosil qilgan "yopishqoq" 
 uchlardan 
foydalanib
,  har xil DNK bo’laklarini
bir - biriga bog’lash osonlashadi. Ana shu xususiyati tufayli bu xil 
restriktazalar gen
muxandisligida keng qo’llaniladi. Hozirgi kungacha 500 dan ortiq 
xilma xil restriktazalar toza
holda ajratib olingan va o’rganilgan.
Odatda mikroorganizm irsiy moddasining xromosomasi bir nechta 
million nukleotid juftlari
izchilligidan iborat. O’simlik yoki hayvon 
genomi bir necha yuz milliondan to 1 milliardgacha
nukleotid juftlari izchilligidan tuzilgan. Bunday 


buyuk molekulani yuqorida qayd qilingan
xilma - xil restriksion endonukleazalardan foydalanib ko’plab 
bo’laklarga bo’lish mumkin.
Endonukleaza ishtirokida parchalangan 
DNK bo’laklari elektroforez moslamasida maxsus
molekulyar "elak" teshiklaridan yuqori kuchlanishli elektr maydoni 
ta’sirida molekulaning
zaryadi va o’lchamiga binoan ajratiladi. DNK bo’lagi maxsus bo’yoq 
bilan bo’yash natijasida
ultrabinafsha nurlari yordamida oddiy ko’z bilan ko’riladi.

Download 1,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish