|
Kasb ta’limida o‘quvchilarning o‘quv faoliyatini aktivlashtirishning
noan’anaviy metodlari.
Agar ta’lim jarayoni o‘quvchida faol harakat, bilim va
ko‘nikmalar orttirish ishtiyoqini uyg‘otsagina samarali kechadi va sifatli natijalar
beradi.
O‘quv faoliyatini bunday tashkil qilish uchun uning barcha usullari - og‘zaki,
ko‘rgazmali va amaliy, reproduktiv, qidiruv, induktiv hamda diduktiv, shuningdek,
mustaqil ish usullaridan foydalaniladi. Ta’lim jarayonida rag‘batlantirishning
asoslash vazifasini o‘taydigan bu usullarni shartli ravishda ikki guruhga,
o‘quvchilarning bilish ishtiyoqini uyg‘otuvchi hamda ta’limda burch va mas’uliyat
tuyg‘usini shakllantiruvchi usullardan iborat guruhga ajratish mumkin.
Bu jarayonda o‘quv faoliyati, uning mazmuni, shakli va amalga oshirish
usullariga munosabatda ijobiy hissiyotning yuzaga kelishini ta’minlash muhimdir.
Qissiy holat, doimo ruhiy to‘lqin iztirobi bilan hozirjavoblik, xamdardlik, quvonch,
g‘azab, hayratlanish o‘zaro bog‘liqdir. SHuning uchun ham diqqat, eslab qolish,
anglash jarayonlariga bunday holatda o‘quvchining chuqur ichki kechinmalari
qo‘shiladiki, bu jarayonni qizg‘in kechadigan qiladi va maqsadga erishish
ma’nosida ancha samarali bo‘ladi.
Masalan, tajribali o‘qituvchilar o‘quvchilar bilan urush mavzuini o‘rganishda
shunday material va faktlarni tanlaydilarki, ular o‘z badiiyligi, yorqinligi hamda
hissiyligi vositasida ularda fashizmga nafrat kechinmalarini, jonajon xalqidan
faxrlanish, bu murosasiz jangdagi buyuk g‘alabadan shodlanish tuyg‘usini
uyg‘otadi.
99
Ta’limni hissiy rag‘batlantirish usullaridan biri, darsda qiziqarli vaziyatni
yaratishdir. Bunda gap o‘quv jarayoniga qiziqarli misollarni, tajribalarni, faktlarni
kiritish ustida boradi. Masalan, fizika kursida «fizika ro‘zg‘orda», «fizika
ertaklarda» kabi misollar bo‘lishi mumkin. Bunday qiziqarli faktlarni tanlash
o‘quvchilarda hozirjavoblikni shakllantiradi. Bu ish ko‘pincha o‘quvchilarning
o‘ziga topshiriladi.
Tajribali o‘qituvchilar o‘qishga qiziqishni oshirish uchun ulug‘ olimlar va
jamoat arboblari hayoti hamda faoliyatiga bag‘ishlangan badiiy adabiyot dan
parchalarni tahlil qilishdan foydalanadilar.
Qissiy kechinmalar hayratlanish usulini qo‘llash yo‘li bilan ham hosil qilinadi.
Qeltirilgan faktning odatdagiday emasligi, darsda namoyish qilingan tajribaning
favquloddaligi, ma’lumotlarni mohirona qiyoslash, misollarning ishonarli bo‘lishi
o‘quvchilarda chuqur hissiy kechinmalarni tug‘diradi.
Rag‘batlantirishning usullaridan biri ayrim tabiat hodisalarini ilm-fan nuqtai
nazaridan kelib chiqib tushuntirishdir. Masalan, bunda o‘quvchilarga vaznsizlik
holati, erkin tushish va suzish qonunlarining ilmiy hamda hayotiy talqinlarini
taqqoslash taklif qilinadi.
Dars davomida hissiy vaziyatnn yaratish uchun o‘qituvchi nutqining badiiyligi
va yorqinligi katta ahamiyat kasb etadl. O‘qituvchining nutqi bularsiz ham axborot
sifatida foydali bo‘lsa-da, lekin u o‘quvchining o‘quv - bilish faoliyatini
rag‘batlantirish vazifasini keraklicha oshirolmaydi. Qiziqishni shakllantirish
usullari nutqning badiiyligi, obrazliligi va yorqinliligini ta’minlash bilan birga o‘z
navbatida o‘quv faoliyatiga ijobiy munosabatni uyg‘otishi hamda bilishga
qiziqishni shakllantirishda dastlabki qadam bo‘lib xizmat qilishi ham kerak.
O‘quv faoliyatiga qizikishning asosiy manbai, avvalo, uning mazmunidir. Bu
mazmun kuchli rag‘batlantiruvchi ta’sir ko‘rsatish uchun ta’lim prinsiplari qator
talablarga javob berishi lozim. Bunda ta’lim mazmunining rag‘batlantiruvchi
ta’sirini oshiradigan ayrim maxsus usullari ham mavjuddir. Ularga birinchi
navbatda yangilik va dolzarblik vaziyatlarini yaratuvchilik mazmunini, fan hamda
texnikaning eng muhim kashfiyotlarini zamonaviy madaniyat, san’at, adabiyot
100
yutuqlariga, ijtimoiy-siyosiy va xalkaro hayot hodisalariga yaqinlashtirishni
kiritish mumkin. Ana shu maqsadda o‘qituvchi mamlakat jamoatchiligida alohida
qiziqish uyg‘otayotgan, vaqtli matbuotda e’lon qilinayotgan, televidenie va radio
orqali berilayotgan faktlar, rasmlarni maxsus tanlaydi. Ana shundagina o‘quvchilar
darsda o‘rganilayotgan masalalarning muhimligini yorqin va chuqur his qiladilar
va shunga asosan unga katta qiziqish bilan yondashadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
