Buxoro amirligida rossiya imperiyasi protektorati (homiyligi)ning o'rnatilishi va ijtimoiy-siyosiy tuzumi Reja

Buxoro amirligida rossiya imperiyasi protektorati (homiyligi)ning o'rnatilishi va ijtimoiy-siyosiy tuzumi

Reja:

1. Buxoro amirligi ustidan Rossiya protektoratining o'rnatilishi,

2. Ijtimoiy tuzumda yuz bergan o'zgarishlar.

3. Davlat tuzumi.

Buxoro amirligi ustidan Rossiya protektoratining o'rnatilishi

Rus qo'shinlarining Toshkentni bosib olishi natijasida Rossiya imperiyasi Buxoro xonligi bilan bevosita to'qnashdi. Chunki O'rta Osiyoning muhim savdo-iqtisodiy markazi hamda strategiya ahamiyatiga ega bo'lgan Toshkent shahri va unga qarashJi yerlarga Buxoro xonligi ham da'vogar edi. Bu vaqtda Buxoro amiri Muzaffar bostirib kelayotgan yovuz dushmanga qarshi birgalashib kurashish o'rniga Qo'qon xonligidagi ichki notinchlikdan foydalanib Xo'jandni egalladi va Qo'qon xonligining ichkarisiga bostirib kirdi. Xudoyorxon amir yordamida yana Qo'qon taxtini egalladi. Amir Chernyayevdan Toshkentni bo'shatib, Chimkentga chekinishni talab qildi. Tomonlar o'rtasida vaziyat keskinlashdi. Buxorodan oltmish ming askar Toshkent tomon kela boshladi. 1866-yil 8-mayda Yerjar manzilida bo'lgan jangda Buxoro askarlari yengildi ^va butun •qurol-aslahalarini tashlab Buxoroga chekindilar. Rus istilochi qo'shinlari Buxoro xonligi bilan Qo'qon xonligini ajratib qo'yish 'naqsadida 1866-yil 24-mayda Xo'jand shahri va Nav qal'asini egalladi. O'sha yili 2-oktabrda O'ratepani, 18-oktabrda Jizzaxni bosib oldilar. Amh'ga bosib olingan yerlar chegarasi, rus savdogarlaridan olinadigan "°j hamda bosqinchilarga to'lanadigan to von haqida dastlabki sulh ^shartlari ma'lum qilindi.

1867-yil o'rtalarida Turkistonning podsho Rossiyasi bosib olgan yerlaridan bevosita Rossiya hukumatiga bo'ysunuvchi markazi Toshkent shahrida bo'lgan Turkiston general-gubernatorligi va Turkiston harbiy okrugi tuzildi.

Buxoro amir) Muzaffar bilan olib borilgan muzokaralar natijasi? tugagach, 1868-yil 1-mayda Kaufman 8300 nafar qo'shin bilaj Samarqandga hujum boshladi, Cho'ponota tepaligida Buxoro qo'shinlarj tor-mor qilindi. Samarqandliklar shaharni qattiq turib himoya qilishig_a qaramay ruslar uni ko'p talafot berib, 2-mayda egallashga muvafi'aq bo'ldi. 18-may kuni Kattaqo'rg'on ham taslim bo'ldi. Zirabuloqdagi ha] qiluvchi jangda amirning 15 ming otliq, 6 ming nafar piyoda (14 to'p) qo'shini tamoman yengildi. Lekin Buxoro xonligini butunlay barham toptirish Kaufman rejasiga kirmas edi, podsho hukumati xonlikni muayyan nazorat ostida mustamlaka maqomida saqlab turishni ma'qul topdi. 1868-yil 23-iyunda Buxoro bilan bosqinchilar o'rtasida tengsiz sulh shartnomasi imzolandi. Mazkur sulh shartiga binoan Zirabuloqqa qadar bosib olingan barcha yerlar Xo'jand, O'ratepa, Jizzax, Samarqand va Kattaqo'rg'on shaharlari bilan birga Rossiyaga o'tdi. Bu yerlardan Turkiston general-gubernatorligi tarkibiga kiruvchi Zarafshon okrugi tuzildi. Amudaryoda rus kemalarining erkin qatnoviga ruxsat berildi. Buxoro amirligi xorijiy mamlakatlar bilan mustaqil diplomatik aloqalar olib borishdan mahrum etildi va bosqinchilarga 500 ming so'm miqdorda tovon to'lashga majbur qilindi. Rus savdo ahli uchun amirlikda erkin savdo qilish huquqi berildi. Shunday qilib Buxoro bilan Rossiya o'rtasidagi urush yakun topdi. Ammo urush jarayonida vujudga kelgan juda ko'p siyosiy muammolar to'laligicha hal qilinmay qoldi. K. P. Kaufman o'ziga berilgan vakolatdan chetga chiqib xonlikning ichki ishlariga tez-tez aralashib turdi. Chunonchi, 1868-yil 27-oktabrda Qarshida amirning taslimchilik siyosatiga qarshi ko'tarilgan qo'zg'olonni bostirib Shahrisabz va Kitob bekliklarini amirga qaytarib olib berdi, 1870-yil bahorida Zarafshon yuqori oqimidagi bekliklar Zarafshon okrugiga qo'shib olindi, natijada amirlik yerlarining qariyb uchdan bir qismini podsho Rossiyasi bosib oldi.

1873-yil 18-sentabrda Buxoro amirligi bilan Rossiya o'rtasida yangi tengsiz shartnoma tuzildi. Shartnomaga binoan Buxoro amirligining Rossiyaga qaramligi kuchaytirilib, unga Rossiya protektorati maqomi berildi. Rus ma'murlari Buxoro taxtiga valiahd tayinlash, bosh vazir va boshqa muhim lavozimlarga nomzodni ma'qullash ishlariga faol aralashib turdi.