Buxglteriya hisobi va audit

birinchidan,  yuqori  foyda  keltiruvchi  kapital  qo’yilmalarning  muqobil 
imkoniyatlari  qisqarib  boradi.  Natijada  kapital  jamg’arishning  o’sishi  bilan  uning 
amal qilishining keyingi qo’shilgan samaradorligi pasayib boradi; 

---

 
171 
ikkinchidan,  rivojlangan  mamlakatlarda  daromadlarning  o’sishi  bilan 
jamg’armaning  ulushi  oshib  boradi.  SHunga  ko’ra,  jamg’arma  hajmi  investitsiya 
sarflari  hajmidan  oshib  ketsa,  jamg’arma  egalari  muvaffaqiyatsizlikka  duchor 
bo’ladilar. Bu holatni iqtisodiy adabiyotlarda «tejamkorlik paradoksi» tushunchasi 
orqali izohlanadi. 
Bu  paradoksning  mohiyati  shundan  iboratki,  investitsiyalar  nazariy  jihatdan 
avtonom  va  hosilaviy  investitsiyalarga  ajratilib,  avtonom  investitsiyalar  milliy 
daromad  hajmi  va  uning  o’zgarishiga  bog’liq  bo’lmasa,  hosilaviy  investitsiyalar 
milliy  daromadning  o’zgarishiga  ham  bog’liq  bo’ladi.  Aynan  avtonom 
investitsiyalarga  qo’shimcha  ravishda  o’sib  boruvchi  hosilaviy  investitsiyalar 
iqtisodiy  o’sishni  kuchaytirishi,  uni  jadallashtirishi  natijasida  akselerator 
samarasi  ro’y  beradi  («akselerator»  tushunchasi  jadallashtiruvchi  degan  ma’noni 
anglatadi). 
Hosilaviy  investitsiyalarning  iqtisodiy  tabiatidagi  o’ziga  xoslik  shundaki,  u 
milliy  daromadning  o’sishiga  qanchalik  uzviy  bog’liq  bo’lsa,  uning  qisqarishiga 
ham  shu  darajada  ta’sirchan  bo’ladi.  YA’ni,  iqtisodiyotdagi  daromadlarning 
qisqarishi hosilaviy investitsiyalarning undan ham tezroq qisqarishiga olib keladi. 
Natijada  iqtisodiyotda  ishlab  chiqarish  resurslarining  bandlilik  darajasi  pasayadi. 
Bunday  sharoitda  jamg’armaga  bo’lgan  moyillikning  o’sishi  o’z  navbatida 
iste’molga  bo’lgan  moyillikning  pasayishini  anglatadi.  Iste’mol  sarflarining 
qisqarishi  esa  mavjud  tovar  va  xizmatlarning  sotilmay  qolishiga,  ya’ni  ishlab 
chiqarish zahirasining ko’payishiga olib keladi. Oqibatda yangi kapital qo’yilmalar 
amalga  oshirilmaydi,  ishlab  chiqarish  qisqaradi,  ishsizlikning  o’sishi  va 
daromadlarning  pasayishi  ro’y  beradi.  Aholi  tomonidan  jamg’armaning  haddan 
ortiq  ko’paytirib  yuborilishi  oqibatida  kelib  chiquvchi  salbiy  jarayonlar,  ya’ni  - 
«tejamkorlik  paradoksi»  shunday  tarzda  namoyon  bo’ladi.  Mazkur  jarayonni 
quyidagi chizma orqali ham ko’rib chiqish mumkin (4-chizma):