Buxglteriya hisobi va audit

va qiymatga ega bo’lgan ayirboshlash uchun yaratilgan mehnat mahsuli.  
Ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotning  hozirgi  bosqichida  mamlakatlarda  ishlab 
chiqarilayotgan millionlab turdagi mahsulotlar va ko’rsatilayotgan xizmatlar tovar 
shaklini  olgan.  Jumladan,  O’zbekistonda  ham  ishlab  chiqarilayotgan  ko’plab 
turdagi tovarlardan ba’zilarini misol keltirish mumkin (-jadval). 
2-jadval 
O’zbekistonda 2007-2008 yillarda ishlab chiqarilgan ba’zi tovar turlari  
Tovar mahsulotlari nomlari 
2007 yil 
2008 yil 
Engil avtomobillar (dona) 
171809 
195038 
Avtobuslar (dona) 
1116 
1556 
Avtomobillar uchun ehtiyot qismlar (mln. so’m) 
103959,4 
141522,4 
Traktorlar (dona) 
2411 
2437 
Traktor kultivatorlari (dona) 
1562 
1773 
Akkumulyatorlar (ming dona) 
443 
447 
Televizorlar (dona) 
93527 
47621 
Muzlatgichlar va sovutgichlar (dona) 
10774 
6218 
Paxta tolasi (ming tonna) 
1125,4 
1174,2 
Gazlamalar (mln. kv.m) 
160,5 
114,1 
Trikotaj buyumlar (ming dona) 
30883 
29163 
Sut va sut mahsulotlari (ming tonna) 
16,4 
19,4 
Meva-sabzavot konservalari (mln. shartli banka) 
112,9 
157,9 
SHakar (ming tonna) 
170,9 
254,3 
O’simlik yog’i (ming tonna) 
277,5 
284,6 
Un (ming tonna) 
1440,7 
1425,6 
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari. 
 
SHu o’rinda ta’kidlash lozimki, global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz sharoitida tovar 
ishlab 
chiqarishni 
rivojlantirish 
iqtisodiyotni 
modernizatsiyalash 
va 
diversifikatsiyalash jarayonlarini kuchaytirishni taqozo etib, bu mamlakatimizdagi 
2009-2012  yillarga  mo’ljallangan  Inqirozga  qarshi  choralar  dasturida  ham  o’z 
ifodasini topgan
22
. Ishlab chiqarishni zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlash, uni 
ma’naviy  jihatdan  yangilash,  tarkibiy  jihatdan  texnik  va  texnologik  qayta  tuzish 
kabi  chora-tadbirlarni  o’z  ichiga  oluvchi  ishlab  chiqarishni  modernizatsiyalash 
jarayoni  pirovardida  tovarlar  miqdorining  oshishi,  sifatining  takomillashuvi  va 
turlarining  ko’payishiga  imkon  yaratadi.  Ayniqsa,  ishlab  chiqarishning 
samaradorligini  oshirish,  mahsulot  va  xizmatlarni  sotish  bozorlarini  kengaytirish 
maqsadida  tarmoq  va  korxonalar  faoliyat  sohalarini  kengaytirish,  mahsulot  va 
xizmatlar  assortimentlarini  ko’paytirish,  ularning  sifatini  takomillashtirishdan 
                                                           
21
 Экономическая теория: Учебник. - Изд., испр. и доп. / Под общ. ред. акад. В.И.Видяпина, А.И.Добрынина, 
Г.П.Журавлевой, Л.С.Тарасевича. – М.: ИНФРА-М, 2005, с.143. 
22
  Қаралсин:  Каримов  И.А.  Жаҳон  молиявий-иқтисодий  инқирози,  Ўзбекистон  шароитида  уни  бартараф 
этишнинг йўллари ва чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009, 39-б. 

---

66 
 
iborat  diversifikatsiya  jarayoni  tovar  ishlab  chiqarishni  kengaytirishning  muhim 
yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.  
Tovar  ikki  xususiyatga  ega:  birinchidan,  u  kishilarning  qandaydir  ehtiyojini 
qondiradi;  ikkinchidan,  u  boshqa  buyumga  ayirboshlana  oladigan  buyumdir. 
Boshqacha aytganda, tovar iste’mol va almashuv qiymatlariga ega.  
Buyumning  iste’mol  qiymati  shundan  iboratki,  u  kishilar  uchun  foydali, 
naflidir.  U  shaxsiy  iste’mol  buyumi  yoki  ishlab  chiqarish  vositalari  sifatida 
kishilarning biron-bir ehtiyojini qondiradi.    
Naflilikni  aniqlashda  ham  turlicha  yondashuvlar  mavjud.  Masalan, 
marjinalizm  maktabi asoschilari ham, ularning keyingi davomchilari ham tovarlar 
nafliligini aniqlashda alohida olingan individning hayolidagi psixologik yondashuv 
bilan, ya’ni hech kim bilan aloqasi bo’lmagan o’rmondagi cholning yoki kimsasiz 
orolda  bir  o’zi  qolib  ketgan  Robinzonning  hayoli  bilan  aniqlash  usulini 
qo’llaydilar. Xolbuki, tovar ayirboshlash jamiyat a’zolari o’rtasida, gavjum bozor 
qatnashchilari o’rtasida sodir bo’ladi. Ular naflilikning negizida ob’ektiv iqtisodiy 
jarayon borligini, naflilik tabiat ashyosi bilan jonli mehnatning birikishi natijasida, 
to’g’rirog’i  naflilik  aniq  mehnat  bilan  tabiat  ashyosining  xususiyatlari 
o’zgartirilishi  natijasida  vujudga  kelishini  o’ylab  ham  o’tirmaydilar.  Albatta, 
tabiatda mavjud bo’lgan yoki inson mehnati bilan yaratilgan har qanday narsa ham 
naflilikka ega bo’lavermaydi. 
SHuning  uchun  iqtisodiyot  nazariyasida  ijtimoiy  zaruriy  naflilik  degan 
tushuncha ishlatiladi va bozor mana shu ijtimoiy zaruriy naflilikni tan oladi.