Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

Alfavit  katalogda

  joylashgan  kartotekalarda  -  kutubxonada  mavjud 

bo’lgan,  kitob,  monografiya,  risola,  jurnal,  ilmiy  anjumanlar  to’plami,  gazeta  

yoki  boshqa  kitob  shaklidagi  manbaoga    muallifning  familiyasihamda  kitob  yoki 

maqolaning  nomi  yozilgan  maxsus  kartochka  bo’ladi.  Ana  shu  kartochkalar 

---

153 

 

 

alohida,  kartoteka  deb  nomlangan    qutichalarda  alfavit  bo’yicha  bir 

tartibda  joylashtirilgan  bo’ladi.  Kartotekada  kitob  yoki  maqola 

muallifining    familiyasi  ismi  va  sharifini  bosh  xarfi  bo’yicha 

joylashtiriladi.  Kitob  yoki  maqolaning  muallifi  bo’lmasa,  ularning 

kartochkalari  kartotekada  kitob  yoki  maqola  nominiig  biriichi  xarfi 

bo’yicha qo’yiladi.  

Alfavitli  katalog  tuzishiing  ahamiyati  katta,  u  kerakli  kitob  yoki 

maqolaning kutubxonada bor-yo’qligini tezda aniqlashga imkon beradi.  

Tematik katalogda adabiyotlar ularda qanday masalalar haqida gap 

yuritilayotganiga  qarab  ma’lum  bir  tizimga  keltirilgan  kartotekalarda 

joylashtirilgan  bo’ladi,  masalan, O’zbekiston tarixi, Iqtisodiy nazariya, 

Politologiya,  Buxgalteriya  hisobi,  Menejment,  Marketing,  Iqtisodiyot  va 

hokazo  fan  va  fan  sohalari    bo’yicha  alohida  kartotekalarda 

joylashtirilgan  bo’ladi.  Masalai,  "Moliyaviy  hisob  va  hisobot”  bo’yicha 

adabiyotni  tanlash  zarur  bo’ladi,  deylik,  bu  kitob  “Buxgalteriya  hisobi” 

mutaxasisligi  sirasiga  kiradi,  shuning  uchun,  tematik  katalogda 

joylashgan  kartotekaning  "Buxgalteriya  hisobi”  bo’limini  topib, 

“Moliyaviy hisob va hisobot” degan  yozuvli kartochka bor, kartochka 

orqasidan  "Moliyaviy  hisob  va  hisobot"  bo’yicha  axborot  resurs 

markazida mavjud bo’lgan kitob va maqolalar kartochkalari topiladi.  

O’qishning  dastlabki  paytlarida  kitobni  topib  olish  qiyinroq 

bo’ladi.  SHu  sababli  kutubxona  xodimlariga  murojat  qilib,  ulardan 

kitoblarni  “alfavit”  yoki  “tematik”  katalogdan  qanday  topish  xaqida 

maslahat olish maqsadga tezroq erishishga yordam beradi.  

Kutubxonada  gazeta  va  jurnallarda  bosilgai  maqolalarning 

katalogi  ham  bo’ladi.  Bu  katalogda  gazeta  va  jurnallar  kartatekada  

tematik katalog singari mavzu yoki muammolar bo’yicha joylashtiriladi. 

Institut  kutubxonasida  kataloglarga  qo’shimcha  ravishda 

ma’lum  masalalar,  mavzular  hamda  o’rganilayotgan  fanlar  bo’yicha 

tavsiya  yetiladigan  adabiyotlar  ro’yxati  ham  bo’ladi.  Ularda  kitob 

---

154 

 

 

mazmuni  haqida  annotasiya,  muallifi  hamda  kitobda  yoritilgan  masalalar 

to’g’risida qisqacha ma’lumot beriladi. 

Kitob  tanlanib,  topib  olingach  kitob  ustida  ishlashning  ikkinchi 

bosqichi  boshlanadi,  ya’ni  kitob  bilan  bir  sidra  umumiy  tarzda  tanishib 

chiqiladi.Kitob  bilan  umumiy  tarzda  taiishish  jarayonida  uning  nomi,  muallifi. 

uni nashr yetgan nashriyot, chop etilgan yili kabilarga ehtiborberiladi. So’ngra 

kitobning  so’z  boshini  o’qib,  undan  ushbu  kitob  kimlarga  mo’ljallangani, 

qanday materiallarga asoslanib yozilgani va boshqalar aniqlanadi. 

Talaba  kitobning  mundarijasi  bilan  tanishib  boblar,  qismlar, 

paragrflarning  nomlariga  ehtibor  beradi  va  o’rganishi  lozim  bo’lgan  mavzuga 

aloqadorlik  darajasini  hisobga  oladi.  Kitobning  xotima  qismi  bilan  ham 

tanishib chiqadi. SHu tariqa talaba kitob to’g’risida umumiy bir fikrga keladi. 

Endi  kitob  ustida  ishlashning  navbatdagi  -  uchinchi  bosqichiga  o’tiladi, 

ya’ni kitobni boshidan oxirigacha o’qishga, mutolaa qilishga kirishadi. Kitobni 

birinchi  o’qish  jarayonida  talaba  uning  mazmuni  hamda  bayon  tartibi  bilan 

tanishib  oladi.  Kitobni  bir  o’qishda  mavzuni to’la mahnosi  xotirada qolmaydi. 

SHuning  uchun,  kitobni  chinakamiga  o’rganish  va  undagi  asosiy  holatlarni 

chuqur  anglab-tushunib  olish  uchun  uni  takror-takror  o’qishga  to’g’ri  keladi. 

Kitobni o’qish jarayonida yangi so’zlar, terminlar, ilmiy  tushunchalar uchrasa, 

ularni 

yozib 

olib, 

ularning 

mazmun 

mohiyatini 

so’zlagichlardan, 

entsiklapediyalardan ("CHet tillar so’zlari lug’ati", "Rus tili lug’ati", "Iqtisodiy 

terminlar  lug’ati",  "Entsiklopediyalar")  o’rganib  olish  zarur.  Bunday 

lug’atlarni shaxsiy qilib sotib olish yoki institut kutubxoiasidan topish mumkin. 

Kitobni  faol,  diqqat  bilan  o’qilganda  puxta  bilim  olish  mumkin. 

Ehtiborsiz o’qish bilan bilim olib bo’lmaydi. 

Kitobda  o’zlashtirish  qiyinroq  matnlar  uchrab  qolsa,  o’sha  joyni  qayta-

qayta  tushunib  olguncha  o’qish  kerak.  Kitob  mazmunini  tushunib  olgach,  o’z 

tushunchalaringiz to’g’risida o’ylab ko’ring, xotirangizga kiriting, uta muhim 

joylarini  yozib  qo’yish  zarur.  Kitobda  sxemalar,  diagrammalar,  jadvallar, 

---

155 

 

 

xaritalar  bo’lsa  ularni  diqqat  bilan  o’rganing,  tahlil  qiling,  ular  kitob 

mazmunini chuqurroq tushunishga yordam beradi. 

Nihoyat,  kitob  ustida  ishlashning  to’rtinchi  bosqichi,  o’qigan 

kitobni 

konspektlashtirish 

bosqichi 

boshlanadi. 

O’rganilayotgan 

materialni  konspekt  qilish  chuqur  bilim  olish,  uni  esda  saqlab  qolish 

imkoniyatini  beradi.  Yozuv  jarayoni  insonning  yangi  hissiyot 

organlarini  safarbar  yetadi.  Yozuv  o’qilgan  materialni  fikran  tahlil 

qilishga o’rgatadi, mavzuning mazmunini esda saqlashga yordam beradi.  

Konspektlashtirishda  reja  tuzishniig  ahamiyati  katta.  Kitob 

mundarijasi  konspekt  rejasi  uchun  asos  bo’lishi  mumkin.  Reja  kitobni 

qunt  bilan  o’qishga,  barcha  masalalarni  puxta  tushunib  olishga, 

kitobning  muhim  joylarini  topish,  yozish  va  eslab  qolishga  yordam 

beradi. 

Kitobda boshqa so’zlar bilan to’la ifodalab bo’lmaydigan darajada 

yorqin  va  mahnoli  fikrlar  uchrasa,  ularni  ko’chirib  yozish  lozim. 

SHuningdek  nazariy  tushunchalar,  tarix  voqealarining  tavsifi,  tahriflar 

ham  so’zma-so’z  ko’chirib  olinadi.  Ulardan  kurs  va  bitiruv  malakaviy 

ishlarida,  ma’ruzalarda,  maqolalarda  foydalanish  mumkin.  Bunday 

ko’chirma yozuvlar tsitata (boshqalarning fikr-muloxazalari)  deyiladi. 

Katta  tsitatani  ko’chirib  olayotganda  bahzi  so’zlarni,  hatto  butun  bir 

jumlalarni tashlab ketish mumkin, ularning  o’rniga  nuqtalar  qo’yiladi.   

Bunday      hollarda    muallif  fikrini  buzib  kuchirish  man  etiladi. 

TSitatalar  qo’shtirnoq ichiga olinadi, oxirida shu tsitata olingan  manba 

yoki  kitob  va  uning  nechanchi  betda  yekanligi  yozib  qo’yiladi, 

Masalan,  tsitata  quyidagicha  yoziladi:  "demokratik  jamiyatda  bolalar, 

umuman,  har  bir  inson  erkin  fikrlaydigan  etib  tarbiyalanadi.  Agar 

bolalar  erkin  fikrlashni  o’rganmasa,  berilgan  ta’lim  samarasi  past 

---

156 

 

 

bo’lishi  muqarrar.  Albatta,  bilim  kerak.  Ammo  bilim  o’z  yo’liga.  Mustaqil 

fikrlash ham katta boylikdir"

42

. 

Konspekt  kitob  mazmunini  muhim  faktlar,  nomlar,  raqamlar, 

ismlarni  keltirilgan  xolda  qisqacha  bayon  qilish  bo’lib,  kitobni  bir  sidra 

ko’chirib  yozmasdan,  o’z  tushunchalaringizni  o’z  so’zlaringiz  bilan  ifodalab 

yozish zarur.  

Konspekt  yozishning  qisqa  shakli  bor,  u