|
Uslubiy ko’rsatma.
1.
BALANS MODDALARINI QUYIDAGI SHAKLDAGI JADVALDA GURUHLANG
Т/р
Balans moddalarining nomlanishi Summasi Balans
tomoni
Balans
bo’limi
2. BALANSNI QO’YIDAGI SHAKILDA TUZING
AktivPassiv
Mablag’lar tarkibi
Summa
(ming
sumda
)
Mablag’lar manbai
Summ
a
(ming
sumda
)
I Bo’lim. Uzoq
muddatli aktivlar
I Bo’lim. O’zlik
mablag’larini
263
1.Asosiy vositalar:
-boshlang’ich qiymati
-eskirishi
-qoldiq qiymat
1.
2.Nomoddiy aktivlar
3.Uzoq muddatli moliyaviy
qo’yilmalar
4.Uzoq muddatli debitorlik
qarzlari
manbaalari.
1. Ustav fondi
2. Maqsadli fondlar
3. Kelgusi davr xarajat-lari
va to’lovlari
4. Zahira fondi
5. Foyda
I bo’lim bo’yicha JAMI
I bo’lim bo’yicha JAMI
II Bulim. Aylanma aktivlar
II Bo’lim. Majburiyatlar
1.Ishlab chiqarish zahiralari
2.Tugallanmagan
ishlab
chiqarish
3.Kelgusi davr xarajatlari
4. Tayyor mahsulot
5. Kassa
6. Hisob-kitob schyoti
7. boshqalar
1.Qiska muddatli kre-ditlar
2.Uzoq muddatli kredit-lar
3.Qisqa muddatli qarzlar
4.Uzoq muddatli qarzlar
5. Kreditor qarzlar:
-tovar va xizmatlar
uchun
-boshqalar
II.bo’lim bo’yicha jami:
II.bo’lim bo’yicha jami:
BALANS 558400
BALANS 558400
2-Misol
.
Quyidagi
6-jadvalda
berilgan ma’lumotlar asosida xo’jalik
operatsiyalarini balansga ta’sirini ko’rsatib bering.
Xo’jalik operatsiyalari haqida ma’lumot.
5-jadval
т/р
Xo’jalik jarayolarining qisqachamazmuni
Summa
(so’mda)
264
1
Debitor qarzlar hisob-kitob schyotiga kirim qilinadi
500000
2
Korxona ishchilariga ish xaqi to’lash uchun hisob-kitob
schyotidan kassaga pul olindi
550000
3
Korxona ishchilariga kassadan ish xaqi tarqatildi
500000
4
Olinmagan ish xaqi korxonaning hisob-kitob schetiga
qaytarildi
50000
5
Korxona hisob-kitob schetidan bank ssudalaribo’yicha
qarzdorlik qaytarild
30000
6
Ish xaqidan soliqlar ushlab qolindi
15000
7
Omborga asosiy materiallar qabul qilindi
21000
8
Xo’jalik xarajatlari uchun hisobdorlik bo’nagi berildi
45000
9
Mol yetkazib beruvchilardan bo’lgan qarzdorldik korxona
hisob-kitob schetidan o’tkazib berildi
80000
10
Moliya idoralaridan bo’lgan qarzdorlikni qoplash uchun
hisob-kitob schyotidan o’tkazib berildi
48000
11
Hisob-kitob
schyotidan boshqa kreditorlardan bo’lgan
qarzdorlik o’tkazib berildi
63000
12
Ishlab chiqarishdan tayer mahsulot olindi
88000
13
Xom-ashyo sotib olish uchun bank ssudasi korxonaning hisob-
kitob schetiga o’tkazib berildi
95000
14
Hisobdor shaxs tomonidan sarflanmagan bo’nak summasi
kassaga qaytarildi.
12500
15
Omborga qabul qilingan materiallar uchun mol yetkazib
beruvchilar scheti to’landi
900000
16
Ombordan xaridorlarga tayyor mahsulotlar yuklab jo’natildi.
512000
17
Kassadan bunak berildi:
-xo’jalik maqsadlari uchun
500000
265
-safar xarajatlari uchun
-materallarni va tovarlarni yuklab tushirish uchun
300000
200000
18
Foyda hisobidan zaxira fondi tashkil qilindi.
550000
19
Xaridorlardan hisob-kitob schyotiga pul kelib tushdi.
600000
20
Qayta ishlov uchun tovarlar berildi
200000
Misol yechimini quyidagi jadval shaklida rasmiylashtiring.
T/R
Xo’jalik
jarayonlarining
mazmuni
Balansning tip o’zgarishi
Tip
o’zg
arish
Aktiv
Passiv
+
-
+
-
1
2
3
4
5
6
7
1
Debitorlik qarzlari hisob-
kitob schyotiga kirim qilinadi
3000,0
3000,0
-
-
1
11-МАВЗU. XO’JALIKOPERATSIYALARIDAIKKIYOQLAMAYOZUV
Mavzuga doir atamalar:
buxgalteriya hisobi schyotlari, schyotning nomi,
schyotning raqami (shifri), debet, kredet, oborot, qoldiq (saldo), aktiv schyot,
passiv schyot, xо‘jalik operatsiyasi, operatsiyalarni schyotlarga yozish (raznoska),
ikki yoqlama yozuv, pravodka, oddiy pravodka, murakkab pravodka.
1. BUXGALTERIYA HISOBI SCHYOTLARI, ULARNING TUZILISHI VA
KORXONANI BOSHQARISHDAGI ROLI.
266
Ma’lumki balans hisobot davrining ma’lum bir kuniga, odatda hisobot
davrining boshiga tuziladi. Boshqaruv qarorlari qabul qilish uchun zarur bo‘lgan
axborotlar korxona rahbarining “qo‘l ostida” doimo bo‘lishi kerak. Buxgalteriya
hisobida axborotlarni saqlash tizimi schyotlardan iborat. Buxgalteriya
schyoti –
axborotlarni buxgalteriya hisobida saqlashning asosiy vositasidir. Shuning uchun
ham xo‘jalik jarayonlari ta’sirida korxonalarning mablag‘lari, mablag‘lar
manbaalari va majburiyatlari tarkibida ro’y beradigan o‘zgarishlarni hisobga olish
uchun buxgalteriya hisobi schyotlaridan foydalaniladi. Shuningdek, buxgalteriya
hisobi schyotlari korxonaning iqtisodiy resurslari harakatini va holatini qayd qilish,
saqlash hamda hisobot davri davomida sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalalarini
iqtisodiy mazmunlariga ko‘ra bir tizimga solib turish vositasi vazifasini ham
bajaradi. Shunga ko‘ra, buxgalteriya hisobi schyotlaridan korxonaning xo‘jalik
faoliyatida sodir bo‘ladigan iqtisodiy ma’lumotlarni jamlash, saqlash, nazorat
qilish va mazmuniga ko‘ra guruxlash maqsadida foydalaniladi. Schyotlar
aktivlarning, passivlarning va korxona kapitalining har bir turiga ochiladi.
Schyotlarga yozuv ikki yoqlama yozuv asosida amalga oshiriladi. Bu usul bundan
taxminan 522 yil avval, 1494 yillarda, fransuz monaxi Luki Pachola
62
tomonidan
asoslangan bo‘lib, shu davr ichida harakatda. U shaklan o‘zgargan bo‘lishi
mumkin, lekin mazmuni saqlanib qolgan. Ikki yoqlama yozuv faqat buxgalteriya
hisobiga xos bo‘lib uning metodini elementi va tamoyili bo‘lib hisoblanadi.
Ulug‘ nemis shoiri Gyote ikkilamchi buxgalteriyani insoniyat idrokining
birdan bir eng ajoyib ixtirosidir, deb ataydi
63
. Mashhur sotsiolog va iqtisodchi
Verner Zombart ikki yoqlama yozuv Galiley va Nyuton sistemasi kabi kо‘tarinkilik
bilan hayotga kelgan deydi
64
. Ushbu fikrlarni mantiqiy davom etgan holda
professor A. Galagan ikki yoqlama yozuv tizimi barcha iqtisodiy hodisalarni ikki
jihatga ega ekanligini bildiruvchi, bir-birini tо‘ldiruvchi ikki tomonlamalik
tamoyiliga ega: ya’ni, kо‘payish va kamayish; sotmoq (bermoq) va sotib olish
62
О‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi tо‘g‘risida”gi qonuni (yangi tahriri). «Xalq sо‘zi» gazetasi
2016 yil 14 apreldagi 73 (6508)-soni.
63
МедведевМ. Ю.Теориябухгалтерскогоучета. Учебник.– М.: «Омега-Л», 2007 37 b.
64
МедведевМ. Ю.Теориябухгалтерскогоучета. Учебник.– М.: «Омега-Л», 2007 37 б. b.
267
(olmoq); sodir bо‘lish va g‘oyib bо‘lish, deb asoslaydi
65
. Ikki yoqlama yozuv
tizimida sodir bo’lgan xo’jalik hodisalari eng kamida ikki joyga, ikki marta, bir
schyotning debetiga va boshqa bir schyotning kreditiga teng so’mmalarda qayd
qilinishi kerak. SHuning uchun ham buxgalteriya hisobida har doim balans
(tenglik) mavjud bo’ladi. Ikki yoqlama yozuvni o’rganishni schyotning “T-
modeli”ni o’rganishdan boshlash uning mohiyatini tushunishni osonlashtiradi.
Buxgalteriya hisobi schyotlari sxematik tarzda ikki tomonlama jadval bо‘lib
кирилча “T” harfi yoki kitobning ikki beti ko’rinishiga ega (14-chizma).
Bu kitob “Bosh kitob” deyiladi. Kitobning yoki schyotning chap tomoni
“Debet” o’ng tomoni esa “Kredit” deb ataladi. “Debet” va “Kredit” sо‘zlari
lotinchadan olingan bо‘lib, “Debet” sо‘zi “qarzdor”, “Kredit” sо‘zi esa “ishonadi”
degan ma’nolarni bildiradi. Bu so’zlarni buxgalteriya hisobi schyotlarida
ishlatishda о‘zining tub ma’nosini yо‘qotadi, shunchaki schyotning о‘ng va chap
tomonlarini shartli belgisi bо‘lib xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
