|
3-MAVZU. BUXGALTER KASBIGA QO’YILADIGAN TALABLAR
Mavzu bo’yicha kalit so’zlar:
buxgalter, buxgalterlik kasbi,
moliyaviy axborot, soliq, soliqchi, Nil daryosi, Mesopatamiya, moliyaviy
axborotlardan foydalanuvchilar.
1. BUXGALTERLIK KASBINING MOHIYaTI
Bozor iqtisodiyotiga o’tish buxgalteriya kasbining g’oyatda
mahsuliyatli va mashaqqatli yekanligini ko’rsatmokda. Buxgalteriya
kasbining sharafli va mashaqqatli kasb ekanligini tarixga bir nazar tashlash
orqali ham sezish mumkin. Tarixiy manbaolardan ma’lumki hisobi ishlari
taxminan eramizdan 4000 yil ilgari qo’ldorlik jamiyati negizida, uning
xo’jalik faoliyati talablari asosida yuzaga kelgan
32
.
Ijtimoiy
bosqichlarning o’zgarib borishi natijasida hisob obekti ham almashib
turgan va dastlab foydalanilgan hisob uslubi bo’lgan inventarizatsiya,
kontakorrent usuli bilan, ya’ni, xo’jalik jarayonida shaxslar orasidagi
hisob-kitoblarni olib borish bilan to’uldirilgan
Moliyaviy axborotlarni
33
aks ettiruvchi yozuvlar ilk bor bundan 4000
yil muqaddam qilinganligi aniqlangan. Xususan, misrlik er yegalari
dalalarni sug’orishda Nil daryosi suvidan foydalanganliklari uchun don va
boshqa qishloq xo’jaligi mahsulotlaridan olingan hosillardan soliq to’lash
bo’yicha hisob yuritishgan. Solikchi er yegalarining uy devorlarida
to’langan soliq hamda tilxatni bildiruvchi belgilar yordamida yozuvlar
qoldirishgan. Arxeologlarni fikricha Mesopatamiyadan topilgan loydan
yasalgan qalamchalar va jadvallar ham ilk bor hisob tamoyillari paydo
bo’lganligidan dalolat beradi.
«Buxgalter» so’zi nemischadan olingan bo’lib, bux - kitob, xalter -
tutmoq, saqlamoq mahnosini anglatadi. Bu so’z ilk bor Germaniyada
32
. Алексеев В. П., Першиц А. И. История первобытного обшества. ООО “Издательство Астрель” 2004 год,
253-257стр.
33
Алексеев В. П., Першиц А. И. История первобытного обшества. ООО “Издательство Астрель” 2004 год,
253-257стр.
52
qullanila boshlagan. Buxgalteriya hisobi va nazoratining asosini Ovrupa va
Amerika buxgalteriya yo’nalishlari tashkil yetadi.
Davlat (hukumat), moliya-soliq institutlari, investorlar, kreditorlar
(banklar, sug’urta idoralari), ish beruvchilar va aholi buxgalterlar
shakllantiradigan
iqtisodiy
axborotlarni
foydalanuvchilari
bo’lib
hisoblanadilar. Xizmat vazifalarini bajarishda buxgalterlar o’z ishlariga
mahsuliyatli qarashlari va halollik yuzasidan yondoshishlari lozim. Davlatni
(hukumatni), jamoatchilikni, ishbilarmon doiralar vakillarini, moliyaviy hisobot
tuzuvchilarni hamda boshqa soha xodimlarining ishonchlarini oqlash uchun
buxgalterlar bir qancha vazifalarni bajaradilar. Malakali buxgalterlarni xulq-atvori,
o’z kasbiga sidqidildan, malakaviy yondoshuvi jamiyatni iqtisodiy yuksalishiga
tahsir etadi. Bu malakali buxgalterlardan jamiyatning qiziqishiga mahsuliyat bilan
yondoshishni talab etadi. Malakali buxgalterlar mahsuliyatiga nafaqat mijozni yoki
ish beruvchini balkim butun bir jamiyatni isteomolini qondirish kiradi. Bundan
ko’rinib turibdiki buxgalterlik kasbining jamiyatda o’z o’rni bor. SHu o’ringa ega
bo’lishi uchun buxgalterlik kasbini tanlagan har-bir shaxs o’z kasb mahoratini,
ko’nikmasini oshirish ustida tinmay ishlashi talab etiladi.
Buxgalter obro’li bo’lishlari uchun jamiyat ishonchini qozonib har doim
yuqori saviyada xizmat ko’rsatishlari lozim, CHunki moliyaviy axborotlardan
foydalanuvchilar malakali buxgalterlarning tijorat faoliyatlarining intizomli va
obektiv axborotlariga tayanib ish yuritishadi. Butun dunyoda malakali buxgalterlar
mana shunday maqsadlarga xizmat qiladigan yuqori saviyadagi xizmatlar
ko’rsatishga qaratilgan ahloqiy qoidalarga rioya qilishlari talab etiladi.
Bunday talablarni o’rnatishni hisobga olib Xalqaro Buxgalterlar
Federatsiyasi 1998 yilda “Malakali buxgalterlar kodeksini” qabul qildi.
Harakatdagi kodeks butun dunyo buxgalterlariga qo’yiladigan etik talablar va
qoidalar yig’indisi bo’lib uch qismdan iborat: kodeksning “A” qismida keltirilgan
tartiblar barcha malakali buxgalterlar faoliyatiga tadbiq etiladi, “V” qismida
keltirilgan tartiblar barcha amaliyotchi malakali buxgalterlar faoliyatiga tadbiq
53
etiladi va “S” qismida keltirilgan tartiblar yo’llanma malakali buxgalterlar
faoliyatiga tadbiq etiladi.
Buxgalterlik kasbining asosiy maqsadi eng yuqori malaka standartlar
asosida yaxshi ish natijalarini tahminlash, jamiyat manfaatlari talabini
bajarish bo’lib hisoblanadi. Har qanday malakali buxgalter bunday
maqsadga erishishi uchun quyidagi to’rtta asosiy talabga rioya qilishi kerak:
1. Ishonchlilik– jamiyatda, haqqoniy ishonchli axborotlar va axborotlar
tizimiga talabni mavjudligiga;
2. Professionallik – malakali bo’xgalterlarga bo’lgan talabning
mavjudligiga;
3. Xizmat sifati – malakali buxgalterlar ko’rsatadigan barcha xizmatlar
yuqori sifat standart talabiga javob berishga bo’lgan ishonchga;
4. Ishonch – foydalanuvchilarda xizmat ko’rsatuvchi buxgalterlarda
ahloqiy qoidalarni mavjudligiga ishonch hosil qilish.
Xalqaro Buxgalterlar Federatsiyasi barcha malakali buxgalterlar
uchun quyidagi axloqiy mehyorlar belgilab bergan:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
