Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

 

Buxgalteriya  schyotlarini  iqtisodiy  mazmuniga  qarab  turkumlarga 

ajratish

  -  bunda  schyotlarda  nimalar  hisobga  olinishi  e’tiborga  olinadi.  Bunday 

guruhlash xо‘jalik mablag‘larini, ularni tashkil topish manbaalarini hamda xо‘jalik 

jarayonlarining  holati  va  harakatini  aks  ettirishda  qaysi  schyotlardan  foydalanish 

zarurligini  kо‘rsatadi.  Namunaviy  schyotlar  rejasini  tuzishda  schyotlarning 

iqtisodiy  mazmuniga  qarab  turkumlarga  ajratish  asos  qilib  olingan.  Buxgalteriya 

hisobi  schyotlarini  iqtisodiy  mazmuniga  kо‘ra  turkumlarga  ajratish  asosida 

buxgalteriya  hisobi  obyektlarining  xо‘jalik  mablag‘lariga,  mablag‘larning 

manbaalariga  va  xо‘jalik  jarayonlariga  bо‘linishi  yotadi.  Bu  jihatiga  kо‘ra 

schyotlar  xо‘jalik  mablag‘larini,  mablag‘larni  tashkil  topish  manbaalarini  va 

xо‘jalik jarayonlarini hisobga oluvchi schyotlarga bо‘linadi. 

Xо‘jalik 

mablag‘larini 

hisobga 

oluvchi 

schyotlardan 

xо‘jalik 

mablag‘larining  holati  va  harakatini  aks  ettirish  hamda  ular  ustidan  nazorat  olib 

borish  uchun  foydalaniladi.  Bu  schyotlarda  korxonalarning  ishlab  chiqarish 

faoliyati,  ishlab  chiqarishda  bо‘ladigan  xarajatlar,  xо‘jalik  faoliyati  natijasida 

olingan  foyda  summasining  taqsimoti,  muomala  munosabatlari  va  ishlab 

chiqarishga  tegishli  bо‘lmagan  sarflar  hisobga  olinadi.  Bunday  maqsadlar  uchun 

schyotlar  rejasida  “Asosiy  vositalar,  nomoddiy  va  boshqa  uzoq  muddatli 

qо‘yilmalar”,  “Tovar  -  moddiy  zahiralar”,  “Tayyor  mashulotlar  va  sotish”,  “Pul 

mablag‘lari” degan schyotlar guruhi nazarda tutilgan. 

---

298 

 

 

Xо‘jalik  mablag‘larini  tashkil  topish  manbaalarini  hisobga  oluvchi 

schyotlarda  xо‘jalik  subyektlarining  о‘z  mablag‘lari  manbaalari,  ularning 

oborotiga  jalb  qilingan  mablag‘lar  manbaalari  va  ularning  xо‘jalik  faoliyatidan 

olinadigan moliyaviy natijalar aks ettiriladi. 

Korxonalarni  о‘z  mablag‘lari  manbai  bо‘lib,  har  xil  kapital  va  zahiralar 

xizmat qiladi. Bu guruhi schyotlari yordamida mavjud kapital va zahiralar hamda 

ularning  о‘zgarishi,  shuningdek,  ulardan  foydalanishga  doir  kо‘pgina 

umumlashtiruvchi ma’lumotlar olinadi. 

Korxona  faoliyatiga  jalb  qilingan  mablag‘larning  manbaalarini  aks 

ettiriruvchi  schyotlar  amaldagi  schyotlar  rejasida  alohida  guruhga  ajratilgan,  bu 

schyotlarda  banklarning qisqa  va  uzoq  muddatli  kreditlari, mol  yetkazib beruvchi 

va  pudratchilar  hamda  har  xil  kreditorlar  bilan  hisob-kitoblar,  qisqa  muddatga 

olingan  qarzlar  va  boshqalar  tо‘g‘risidagi  ma’lumotlar  umumlashtiriladi.  Bu 

schyotlar  “Hisob  kitoblar”,  “Kreditlar  va  mablag‘  bilan  ta’minlash”  degan 

bо‘limlarda keltirilgan. 

Bundan  kо‘rinib  turibdiki,  buxgalteriya  hisobi  schyotlarining  iqtisodiy 

mazmuniga  qarab  turkumlarga  ajratganda  schyotlarda  hisobga  olinadigan 

obyektlarning  iqtisodiy  mazmunini  birligi  asos  qilib  olinadi.  Shuning  uchun  ham 

iqtisodiy  mazmuniga  qarab  bir  guruhda  keltirilgan  schyotlarning  tayinlanishi  va 

tuzilishi turlicha bо‘lishi mumkin.