196
bо‘lish manbalarini kо‘payishi yoki kamayishi bilan bog‘liq bо‘lgan iqtisodiy
hodisa (voqealik)dir.
Xо‘jalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish orqali boshqarish
obyektlari (korxona asosiy va aylanma mablag‘lari, mablag‘lar manbai,
majburiyatlar, hisoblashuvlar holati, moliyaviy natijalar va hokazolar) haqida
tahliliy ma’lumotlar olinib, korxona moliya-xо‘jalik faoliyatiga dastlabki baho
beriladi.
6. BUXGALTERIYA HISOBINING MAQSADI, VAZIFALARI,
FUNKSIYALARI VA UNING OLDIGA QО‘YILADIGAN TALABLAR.
Har bir fanning о‘z oldiga qо‘ygan maqsadi, vazifasi va funksiyasi bor.
О‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi tо‘g‘risida”gi Qonunning 4-
moddasida buxgalteriya hisobining asosiy maqsadi barcha xо‘jalik operatsiyalarini
yaxlit, uzluksiz, hujjatlar asosida hisobga olish yо‘li bilan buxgalteriya axborotini
yig‘ish, qayd etish va umumlashtirishning tartibga solingan tizimidan, shuningdek
uning asosida moliyaviy va boshqa hisobotni tuzishdan iboratdir deb kо‘rsatib
о‘tilgan.
Iqtisodiyotimizga
bozor
munosabatlarini
kirib
kelishi,
xalqaro
integratsiyani kuchayishi, mulkka bо‘lgan munosabatlarining о‘zgarishi,
korxonaning moliya-xо‘jalik faoliyatlariga xorijiy investorlarni kirib kelishi kabi
jarayonlar buxgalteriya hisobi tizimida qо‘shimcha vazifalarni keltirib chiqaradi.
Iqtisodiyotning rivojlanishida muhim hamda ajralmas bо‘g‘in hisoblangan
korxona faoliyatini zamonaviy usullar bilan boshqarishda, korxona mablag‘lari va
ularning tashkil topish manbalari tо‘g‘risidagi ma’lumotlar katta ahamiyat kasb
etadi. Bunday ma’lumotlar korxonada tashkil qilingan buxgalteriya hisobi tizimi
orqali yetkazib beriladi. Ma’lumotlarning qay darajada aniq, haqqoniy va xolisona
bо‘lishi korxona buxgalteriyasining tarkibiy tuzilishiga, u yerda faoliyat
yuritayotgan buxgalter kadrlarning bilimiga, malakasiga hamda buxgalteriya
hisobini jamiyatda bо‘layotgan о‘zgarish va rivojlanishlarga mos holda
takomillashib, yangilanib borishiga bog‘liq bо‘ladi.
197
Me’yoriy hujjatlarda keltirilgan va e’tirof etilgan buxgalteriya hisobini
vazifalarini quyidagi guruhga keltirish mumkin:
1.
Buxgalteriya hisobi schyotlarida aktivlarning holati va harakati, mulkiy
huquqlar va majburiyatlar tо‘g‘risida tо‘liq hamda aniq ma’lumotlarni
shakllantirish;
2.
Korxonani
samarali
boshqarish
maqsadida
buxgalteriya
hisobi
ma’lumotlarini umumlashtirish;
3.
Soliqqa doir hisobotlarni va boshqa moliyaviy hisobotlarni о‘z vaqtida
tuzish va tegishli idoralarga taqdim etish;
4.
Buxgalteriya
hisobi
ma’lumotlaridan
foydalanuvchilarni
korxona
mablag‘lari va uning tashkil topish manbalari tо‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan
ta’minlash;
5.
Korxona mulkini muhofoza qilish;
6.
Korxona mablag‘laridan foydalanishda iqtisodiy tejamkorlik tamoyilidan
foydalanish hamda uni takomillashtirib borish.
Buxgalteriya
hisobi
ma’lumotlaridan
foydalanuvchilarni,
korxona
mablag‘lari va uning tashkil topish manbalari tо‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan
ta’minlash quyidagi ishlarni bajarish bilan izohlanadi:
1.
Mashulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish reja bajarilishi, rejada belgilangan
mashulotlar nomenklaturasini, turini, sifatini kuzatish, nazorat qilish, reja
bajarilishiga ta’sir etuvchi omillarini aniqlash;
2.
Mashulotlar tannarxini kalkulyatsiya qilish, tannarxni tobora pasaytirish
omillarini topish;
3.
Korxonadafoydalilik darajasini bajarilishi ustidan nazorat о‘rnatish;
4.
Korxona biznes rejasini bajarilishini nazorat qilish.
Korxona qaysi mulkchilik shakliga tegishliligidan qat’iy nazar buxgalteriya
hisobi shu korxona mulkiga nisbatan tejamli munosabatda bо‘lishni ta’minlashi
lozim.
Buxgalteriya hisobi oldida turgan vazifalar uning bajaradigan funksiyalarini
belgilab beradi:
198
1.
Korxona, tashkilot va muassasalarda sodir bо‘layotgan xо‘jalik jarayonlarini
kuzatib borish;
2.
Kuzatish orqali olingan ma’lumotlarni miqdoriy kо‘rsatkichlarda ifodalash;
3.
Korxona faoliyatini kuzatish natijalarini maxsus hujjatlarda qayd etish;
4.
Hujjatlarda aks ettirilgan ma’lumotlarni umumlashtirish va guruhlash;
5.
Xо‘jalik jarayonlari ustidan nazorat о‘rnatish va ularga ta’sir etish.
Buxgalteriya hisobi bajaradigan funksiyalar korxonaning iqtisodiy jihatdan
asoslangan joriy va istiqbol kо‘rsatkichlarini shakllantirish va bajarilishi ustidan
nazorat olib borishni ta’minlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
