Buxgalteriya lit

„Materiallar“ schoti. Bu schot aktiv schot hisoblanib,
uning debet tomonida omborga qabul qilingan materiallar
summasi,  kredit  tomonda  esa  ombordan  chiqarilgan
materiallar  summasi ko‘rsatiladi.  «Materiallar» schotining
debet va kredit tomonlaridagi yozuvlar bevosita kirim va
chiqim  summalarini  tasdiqlovchi  hujjatlar  bilan  rasmiy-
lashtiriladi va bu hujjatlarga asoslanib, moddiy javobgar
shaxslar materiallar harakati bo‘yicha belgilangan sanalarga
hisobot tuzadilar va korxona buxgalteriyasiga topshiradilar.
Moddiy javobgar shaxslar tomonidan tuzilgan  hisobotda
hisobot  sanasiga  kirim  va  chiqim  qilingan  materiallar
miqdori, summasi va  qoldiqlari har bir moddiy javobgar
shaxsning  hisobi  bo‘yicha  alohida-alohida  hisoblanib
chiqiladi.
Demak,  moddiy  javobgar  shaxslar  tomonidan
tuziladigan hisobotlar uchun asos qilib, kirim va chiqim
hujjatlari olinadi.
Kt
Kt

---

89
„Materiallar“  schotining  ko‘rsatkichlariga  asosan
materiallar yetkazib beruvchilar bilan tuzilgan shartnoma
shartlarining bajarilishini nazorat qilish imkoniyati yara-
tiladi.
Bu schotda materiallarning harakati shartnoma  baho-
larida olib boriladi.
Тuzilgan  shartnomaga  asosan  mol  yetkazib  beruv-
chilardan olingan materiallar summasiga debet, „Mate-
riallar“ schoti, kredit „Mol yetkazib beruvchilar va pud-
ratchilarga to‘lanadigan haq“ schoti deb buxgalteriya yozuvi
beriladi. Yozuv materiallar harakatini tasdiqlovchi schot-
faktura yoki yuk xatiga asosan beriladi va shu hujjatlarga
asosan  materiallar  moddiy  javobgar  shaxs    tomonidan
kirimga qabul qilingan bo‘lishi kerak.  Demak, „Materiallar“
schotining  debet tomonida tegishli hujjatga asosan moddiy
javobgar  shaxslar  tomonidan  omborga  qabul  qilingan
materiallar ko‘rsatiladi. Korxona va tashkilotlarda „Ma-
teriallar“ schotidagi yozuvlar pul o‘lchov birliklarida, ya’ni
so‘mda  ifoda etilsa, materiallarni saqlash, ularni ishlab
chiqarishga sarf qilishi so‘mda va miqdor ko‘rsatkichlarida
ham  olib  boriladi.  Buning  uchun  materiallar  bo‘yicha
omborda  har  bir  material  turi  bo‘yicha  alohida-alohida
analitik  kartochkalar  yuritiladi.  Analitik  kartochkalarni
yuritishdan  asosiy  maqsad,  birinchidan,  materiallarning
turlari bo‘yicha aniq ma’lumot olish bo‘lsa, ikkinchidan,
ularning to‘liqligini ta’minlashdir.
„O‘rnatiladigan asbob-uskunalar“ schoti.
Bu  schotda  mamlakatimizda  ishlab chiqarilgan va
chet  davlatlarda  ishlab  chiqarilgan  asbob-uskunalar
alohida-alohida hisobga olinadi. Schot aktiv hisoblanib,
uning  debetida  o‘rnatishni  talab  qiluvchi,  kelib  tushgan
asbob-uskunalar hamda o‘rnatilishini talab qiluvchi asbob-
uskunalarning qiymatiga yordamchi ishlab chiqarishning
turli  xizmatlaridan  foydalanish  bilan  bog‘liq  sarf-
xarajatlar  ko‘rsatiladi.  „O‘rnatiladigan  asbob-uskunalar“
schotining  kredit  tomonida  o‘rnatishga  berilgan  asbob-
uskunalar  qiymatini  hisobdan  chiqarish  ko‘rsatiladi.

---

90
O‘rnatiladigan  asbob-uskunalarni  hisobga  oladigan
schotlarda  uskunalar  sotib  olish  (tayyorlash)  qiymati  va
qiymatlarni tayyorlash va korxonaga olib kelish xarajatlari
yig‘indisidan hosil bo‘ladigan haqiqiy sotib olish tannarxi
hisobga olinadi.
„Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar“ schoti.
Bu schotning o‘ziga xos xususiyati shundaki, amalga
oshirilayotgan  xo‘jalik  operatsiyalari  bevosita  naqd  pul
berish, to‘lash yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Korxona  va  tashkilotlar  faoliyatida  shunday  xo‘jalik
operatsiyalari amalga oshiriladiki, ular bevosita hisobdor
shaxslar  tomonidan  bajariladi.  Bunday  xo‘jalik  operat-
siyalarini  amalga  oshirish  uchun  tashkilot  tomonidan
hisobdor  shaxslarga  naqd  pul  beriladi  va  berilgan  pul
hisobiga tegishli xo‘jalik operatsiyalari amalga oshiriladi.
Тashkilot kassasidan hisobdor shaxsga  berilgan pul  uchun
maxsus  hisobot  buxgalteriyaga    topshiriladi.  Hisobdor
shaxslar  bilan  olib  borilgan  xo‘jalik  operatsiyalarini
quyidagi  misollarimizda  ko‘rib  chiqamiz.  Birinchi