Buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish

c

k

a

o

a

a

Q

K

K

K







 

bunda K

A

- umumiy harajatlari; 

          K

A

o

- oldi (joriy) harajatlari; 

          K

A

k

- kapital qo'yilmalar. 

 Axborot  TV  va  Dmni  ishlab  chiqarishga  tatbiq  qilish  natijasida 

olinadigan  iqtisodiy  samaradorlik  ularni  qo'llashgacha  va  qo'llash 

jarayonidan  keyingi  mehnattalablik  darajalarini  o'zaro  solishtirish 

natijasida aniqlanadi. 

1. Qo'lda bajarilayotgan ishning umumiy mehnattalabliligi (QV): 

QV =∑ QV

ij

 

bu yerda: j - i-ish joyida bajarilayotgan operatsiyalar soni; 

              QV

ij

    -  i-ish  joyida  bajarilayotgan  j  -  operatsiyaning 

mehnattalabligi. 

Axborot-kommunikatsiyalar  texnologiyalarini  tatbiq  qilish  natijasida 

bajarilayetgan ishning umumiy mehnattalabligi (QW): 

QW =∑QW

ij

 

bu  yerda  QWij    -  axborot-kommunikatsiyalar  texnologiyalarini 

qo'llash  natijasida  i-ish  joyida  bajarilgan  j  -  operatsiyaning 

mehnattalabliligi. 

2. Jalb qilinishi kerak bo'lgan ishchilarning ro'yxatdagi  o'rtach soni 

bir yilga nisbatan g'uyidagicha aniqlanadi: 

a) axborot - kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llashgacha : 

N1 =QV/260 

b) axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llaganda keyin: 

N2 = QV/ 260 

---

 

52 

bu yerda 260 - bir yildagi o'rtacha ish kunlari miqdori. 

3. Ishchilarga to'lash kerak bo'lgan oylik ish haqi quyidagicha: 

a) axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llashgacha: 

ZP

1 

= N*OY *12 

b) axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llagandan keyin: 

ZP

2

 = N*OY *12 

bu  yerda  OY  -  ishchining  o'rtacha  oylik  ish  haqi;  12  -  bir  yildagi 

oylar soni. 

4. Ish haqi fondining tejalish miqdori: 

TJ=ZP

1

 - ZP

2

 

Ishlab  chiqarishning  nakladnoy  xarajatlarini  tejash  (moddiy, 

mashina  va  boshqa  xarajatlarning  pasayishi)  miqdori  (NH) 

quyidagicha: 

NH=TJ * PH 

bu yerda RN - tejamkorlik darajasi (% hisobida). 

5.  Axborot  -  kommunikatsiyalar  bozori  texnologiyalarini  qo'llash 

natijasida  ishlab  chiqarish  xarajatlari  miqdorinining  umumiy 

tejamkorligi: 

UM=TJ + NH 

6.  Korxonaning  bo'limlarini  avtomatlashtirish  darajasini  tavsiflovchi 

texnik vositalar parkining avtomatlashtirilganlik koeffitsiyenti: 

Qa=Na/ N 

bu yerda Na-avtomatlashtiri uchun qo'llanilayetgan texnik vositalar 

soni,  dona;  N  -  ushbu  bo'lim,  uchastkadagi  texnik  vositalarning 

umumiy soni, dona. 

7.  Bajarilayotgan  ishlarning  avtomatlashtirilganlik  koeffitsiyenti 

quyidagicha aniqlanadi: 

Qp=Tm/(Tm + Tp) 

bu yerda Tm - avtomatlashtirilgan ishning mehnattalabligi; 

              Tp  -  qo'lda  bajarilayetgan  ishlarning  (operatsiyalarning) 

mehnattalabligi, kishi/soat. 

8. Mehnatning avtomatlashtirilganlik koeffitsiyenti (K

m

)    

 

 

K

mq

= P

m

/(P

m

 + P

p

) 

 

bu  yerda  Pm  -  ishlarni  avtomatlashtirish  bilan  mashg'ul  bo'lgan 

ishchilar soni; 

---

 

53 

                Pp - qo'lda bajarilayetgan ishlarni bajarayetgan ishchilar 

soni, kishi. 

9.  Axborot  -  kommunnikatsiyalar  texnologiyalarini  tatbiq  qilish 

natijasida meshnat unumdorligining o'sishi: 

E

p

 =(P2 * U /100) * N 

bu  yerda  P2  -  Yangi  texnika  va  texnologiyalarning  bitta  donasiga 

xizmat ko'rsatish bilan mashg'ul bo'lgan ishchilar soni, kishi; 

                U  -  yangi  texnika  va  texnologiyalarni  tatbiq  qilish 

natijasida mehnat unumdorligining o'sishi, %; 

                N  -  bir  yil  mobaynida  tatbiq  qilingan  yangi  texnik 

vositalarning miqdori, dona. 

10.  Iste’molchining  yangi  texnika  va  texnologiyalarni  qo'llash 

natijasida  oladigan  samaradorligi  (Ee).  Yillik  umumiy  iqtisodiy 

samaradorlikni  hisoblashda  yangi  texnika  va  texnologiyalarni  qo'llash 

natijasida ishlab chiqarilayetgan mahsulot tannarxining pasayishi katta 

ahamiyat kasb etadi: 

E

e

 =(S1 - S2) P2 * N 

bu  yerda  S1,S2  -  yangi  texnika  va  texnologiyalarni  qo'llashgacha 

hamda  qo'llashdan  keyingi  bo'lgan  mahsulotning  tannarxi  (1  soat 

foydalanish xarajatlari, so'm); 

               P2  -  yangi  texnika  va  texnologiyalar  yordamida  ishlab 

chiqarilayetgan  mahsulotlarning  yillik  hajmi  (yoki  Yangi  texnika  va 

texnologiyalarning yil mobaynida ishlash soatlari); 

             N  -  yil  mobaynida  tatbiq  qilinayetgan  yangi  texnika  va 

texnologiyalarning soni. 

11.  Axborot  mahsulotlari  fondidan  ratsional  foydalanish  darajasini 

ifodalovchi axborot mahsulotlari aylanishi koeffitsiyenti (Kip): 

K

ip

 = Y

en

/ Y

eos

 

bu  yerda  Y

en

  -  ko'rilayetgan  davrdagi  (oy,  kvartal,  yil) 

foydalanayetgan axborot mahsulotlari hajmi (hujjatlar soni, jadval); 

                  Y

eos

  -  ushbu  davrdagi  avtomatlashtirilgan  axborot 

tizimlarida  yig'ilgan  ushbu  turdagi  axborot  mahsulotlarining  o'rtacha 

hajmi. 

12.  Axborot  mahsulotlarini  tayerlash,  saqlash,  qidirish  va  qayta 

ishlashning umumiy mehnattalabligi (Ton): 

---

 

54 

T

on

 = T

im

 * E

i

 

bu yerda: T

im

 - axborot maxsulotini tayyorlash, saqlash, qidirish va 

qayta ishlashning umumiy mehnattalabligi; 

               Ei - i- ishchining mehnat unumdorligi. 

3.AATni ishlatish harajatlari 

Korxona  bo'limidagi  vazifalarni  avtomatlashtirishning  iqtisodiy 

samaradorligini hisoblash bir nechta alohida bo'lgan tahlil va hisoblash 

bosqichlaridan iboratdir: 

a)  birinchi  bosqich  -  boshqaruv  ob’ektidagi  masalalar  bilan 

yanqindan  tanishib  chiqish.  Masala  tarkibida  aylanayetgan  barcha 

hujjatlar  tarkibi  va  miqdorini  aniqlash,  ularni  qayta  ishlash  uchun 

ketadigan vaqtni hisoblash. 

Har bir hujjat bo'yicha mumkin bo'lgan avtomatlashtirish darajasini 

aniqlash  va  yangi  texnika  hamda  texnologiyalarni  qo'llash  natijasida 

axborotlarni qayta ishlash mehnattalabligi pasayishining umumiy yillik 

hajmi  (E

ch

)  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Umumiy  mehnat  xarajatlarini 

quyidagicha aniqlash mumkin: 

E

ch

=(∑t

mg

+n

mg

*P/100)*12 

bu yerda k - hujjat turi; 

n -ushbu turdagi hujjatlar soni; 

t

mg

-  i-turdagi  hujjatni  qayta  ishlash  uchun  sarflangan  vaqti;                

n

mg

- bir oydagi hujjatlar miqdori; 

12 - bir yildagi oylar soni; 

P  -  yangi  texnika  va  texnologiyalarni  qo'llash  natijasida  i-turdagi 

hujjatlarni  qayta  ishlash  mehnattalabligi  pasayishi  mumkin  bo'lgan 

foizi,  %. 

b)  ikkinchi  bosqichda  buxgalteriya  hisoboti  asosida  korxona 

personalining  bir  soatdagi  o'rtacha  ish  haqi  (Z

sr

)  va  asosiy  hamda 

qo'shimcha ish haqining yillik tejalishi (E

zp

) aniqlanadi: 

E

zp

 = E

ch

 * Z

sr

 

v)    uchinchi  bosqichda  bilvosita  xarajatlarning  (Ekz)  tejalishi 

aniqlanadi: 

E

kzq

=

 

E

zp

 * (P

zs

 + P

zp

 + P

pn

 + P

zs 

+ P

zz

 + P

i

)/100 

bu yerda P

zs 

- ijtimoiy suqurta uchun chegirma foizi; 

             P

zp

 - nafaqa fondi uchun chegirma foizi; 

---

 

55 

             P

pn

 - daromad soliqi foizi; 

             P

zs 

- umumzex xarajatlari foizi; 

             P

zz

 - davr xarajatlari foizi; 

             P

i

 - ilmiy izlanishlarga chegirma foizi. 

g)    to'rtinchi  bosqichda  ishchilar  o'rnining  qisqarishi  natijasida 

stollar (Z

s

), stullar (Z

m

), foydalanilayetgan maydon (Z

p

), orgtexnikalar 

(Z

o

)  uchun  sarflanadigan  xarajatlarning  miqdori  kamayishi  (E

i

) 

aniqlanadi: 

Ei=Zs + Zm + Zp +Zo 

Yangi  texnika  va  texnologiyalarni  qo'llash  natijasida  yillik  umumiy 

tejamkorlik hajmi (E

ob

): 

Eob= Ezp + Ekz +Ei 

d)  oltinchi  bosqichda  foydalanish  xarajatlarining  qo'shimcha  yillik 

hajmi hisoblanadi: 

Z

kh

 = Sk * (Pa/100) +Zen+Zob 

bu yerda Sk - texnika va texnologiyalarning tannarxi; 

              Pa - amortizatsiya foizi; 

              Zen  -  ushbu  texnika  va  texnologiyalar  sarflanayotgan 

qo'shimcha elektroenergiya uchun  sarflanayetgan xarajatlar, so'mda; 

              Zob  - dasturiy ta’minot narxi, so'mda. 

e) yettinchi bosqichda sof iqtisodiy samaradorlikning umumiy hajmi 

aniqlanadi (E

gch

): 

E

gch

=(E

ob

 – Z

kh

)* (1- K

np

) 

bu  yerda  K

np

-  foydadan  olinadigan  soliq  miqdorini  ifodalovchi 

umumiy koeffitsiyent. 

j)  sakkizinchi bosqichda kapital xarajatlar miqdori aniqlanadi (Kz): 

Kz= Sk +Zkp 

bu  yerda  Zkp  -  dasturiy  mahsulotlar  kompleksini  ishlab  chiqi  shva 

tatbiq etishning narxi, so'mda. 

z)  to'qqizinchi  bosqichda  iqtisodiy  samaradorlik  koeffitsiyenti  (Yer) 

hisoblanadi: 

Yer=E

gch 

/ Kz 

i)  o'ninchi  bosqichda  kapital  xarajatlarning  o'zini  qoplash  muddati 

(Tr) aniqlanadi: 

Tr = Kz /E

gch 

---

 

56 

Hozirgi  kunda  axborot  texnologiyalarining  o'zini  qoplashining 

meeriy  muddati  3  yilga  teng.  Shunday  qilib,  agar  samaradorlik 

koeffitsiyenti Y

erq

=0,33  yoki undan katta  hamda kapital xarajatlarning 

o'zini  qoplashi  muddati  (Tr)=3  yil  bo'lsa,  u  holda  ushbu  masala 

samarali hisoblanib, uni amaliyotda keng tatbiq qilsa bo'ladi.