Buxgalteriya hisobi va audit kafedrasi

7 – Mavzu: Korxona asosiy vositalari hisobini o`rganish
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar moliya-xo‘jalik faoliyatini amalga oshiyshda asosiy vositalarning urni nixryatda kattadir. Asosiy vositalar korxonaning ishlab chiqarish jarayonida juda katta rol uynaydi, chunki ular barcha korxona tayanadigan va korxonaning ishlab chiqarish kuvvatini badolash mezoni bo‘lgan ishlab-chiqarish texnika bazasini tashkil etadi.
«Asosiy vositalar» nomli 5-son BHMSning 7-bandiga asosan, asosiy vositalar ueoq davom etadigan vaqt mobaynida (bir yildan ortik vaqt davomida) moddiy ishlab « chiqarish sohasida xam, noishlab chiq;arish sohasida xo‘am amal qiladigan, shuningdek ijaraga bsrish uchun foydalaniladigan moddiy aktivlardir.
Korxonalar da asosiy vositalarni hisobga olish quyidagilarni ta’minlashi lozim:

• 
  Asosiy vositalarning harakati bilan bog‘liq muomalalarni hujjatlarda o‘z vaqtida hamda to‘g‘ri rasmiylashtirish;
  
• 
  Asosiy vositalarning olinishi, joyi o‘zgartirilishini to‘g‘ri va o‘z vaqtida aks ettirish;
  

-17-

• 
  Asosiy vositalarni boshqa aktivlardan ajratilgan holda guruhlarga bulib, ularni hisobga olishni tashkil etish:
  
• 
  Asosiy vositalarni joriy hisobda hamda buxgalteriya balansida tegishliandozalarga va me’yoriy xxujjatlarga asosan to‘g‘ri va o‘z vaqtida baholash:
  
• 
  Ularni sotib olinganidan keyin hisobdan chiqarilishiga kadar turgan joyi(foydalanish joyi) bo‘yicha mavjudligi va saqlanishini, ayrim xollarda ularning
  saqlanishi uchun ma’sul bo‘lgan shaxslar bo‘yicha nazorat qilish;
  
• 
  Asosiy vositalarning eskirishini to‘g‘ri va o‘z vaqtida hisoblab chiqish hamda uni hisobda to‘g‘ri aks ettirish;
  
• 
  Ta’mirlash bo‘yicha xarajatlarni aniqlash va bu maksadlar uchun ajratilganmablag‘larning okilona ishlatilishini nazorat qilish;
  
• 
  Eskirgan, xo‘jalik uchun oshikcha bo‘lgan asosiy vositalarni o‘z vaqtida hisobdan chiqarishni ta’minlash
  

Asosiy vosita pulga xarid qilinsa, uning qiymati kontraktda ikkilamchi faol ishlayotgan shu singari aktivda aniqlangan bozor narxi bo‘yicha ko‘rsatilishi mumkin. Asosiy vositani xo‘jalik yurituvchi sub’ektning o‘zi tomonidan yaratilgan va uni chiqimlarini aniq belgilash mumkin bo‘lgan xollarda asosiy vosita haqiqiy tannarx aks ettiriladi. Ba’zi vaqtlarda
asosiy vositalarni qayta baholashga extiyoj tup Asosiy vositalarni qayta baholaganda asosiy vositaning butun zanjirini qayta baholash kerak. Qayta baholash natijasida asosiy vositaning balans qiymati ko‘paygan holda ko‘payish avvalgi bahodan oshadigan summada 8510-«Aktivlarni qayta baholash va tuzatishlar» hisobvarag‘ining kreditida aks ettirilishi lozim. Qayta baholash natijasida asosiy vositaning balans qiymati kamaygan bo‘lsa, bu kamayish avvalgi bahodan oshgan summada xarajat sifatida tan olinadi.
-18-
“Zarsher Azamatovich ” MCHJ korxonamiz asosiy vositalari ham shu shaklda hisoblanganda – 8 654 215 000 som ni tashkil etadi.