«buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi «buxgalteriya hisobi»

D-t 9110 «Sotilgan tayyor mahsulotning tannarxi»-18 ming so’m.
K-t 2810 «Тayyor mahsulot» - 18 ming so’m.
4. Mahsulot, tovarlar, ishlar va xizmatlar sotilishi hisobi
Sotish jarayoni ikki tomonlama xususiyatga ega. Bir tomondan, u mahsulot berish, ish bajarshi, xizmat ko’rsatishniig moddiy-ashyoviy jarayoni, boshqa tomondan esa u mahsulot, ish, xizmatlarga hau to’lash jarayonidir. Ushbu jarayonlar vaug bo’yicha mos tushmaydi, ular amalga oshiriladigan xo’jalik muomalalari xususiyatiga ko’ra farqlanadi.
Sotish jarayonida korxona daromad oladi, uni to’g’ri o’lchash va o’z vaqtida hisobga uuyish kerak, chunki korxona byudjetga to’lashi zarur bo’lgan soliqlarning miqdori ana sho’nga bog’liq.
Mahsulot(ishlar va xizmatlar) sotilishidan olinadigan daromadni hisobga olish tartibi «Asosiy faoliyatdan olingan daromadlar» degan 2-son BHMSda keltirilgan. Ushbu standartga ko’ra quyidagi shartlar bajarilganda tovarlarni sotishdan daromad olingan deb tan olinadi:

• 
  agar korxona xaridorga tovarlarga egalik qilishga doir xatarlar va imtiyozlarning anchagina qismini bersa;
  
• 
  korxona sotilgan tovarlarga egalik qilish va ularni nazorat qilish huquqini saqlab qolmasa;
  
• 
  daromad so’mmasi hauuoniylikning katga darajasi bilan baholanishi mumkin;
  
• 
  korxonaga bitim bilan bog’liq daromadning kelib tushish ehtimoli mavjud.
  

Mahsulotlar, ishlar xizmatlar sotalishining hisobi 9000 «Asosiy (operatsion) faoliyatdan olinadigan daromadlarni hisobga oluvchi schyotlar» schyotlarida olib boriladi. Ushbu schyotlar guruhi tayyor mahrulot, tovarlar, bajarilgan ishlar va uursatilgan xizmatlar sotilishi jarayoni to’g’risidagi ma’lumotni umumlashtrish uchun mo’ljallangan.
9010 «Тayyor mahsulotni sotishdan olingan daromadlar», 9020 «Тovarlarni sotishdan olingan daromadlar», 9030 «Bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar» schyotlarining kreditida, olinadigan, pul mablag’lari yoki utgan davrda olingan, lekin hisobot davriga ta’lluuli bo’lgan daromadlar schyotlari bilan korrespondentlangan holda, daromadlar aks ettiriladi.
Yuqoridagi 9010, 9020, 9030 schyotlari hisobot davrining ohirida 9910 «Yakuniy moliyaviy natija» hisovarag’i bilan yopiladi.
Asosiy vositalar (9210 «Asosiy vositalarning realizatsiya qilinishi va boshqacha chiuib ketishi») va boshqa aktivlarning (9220 «Boshqa aktivlarning realizatsiya qilinishi va boshqacha chiuib ketishi») sotilishidan natijalar alohida schyotlarda aniqlanadi va hisobga olinadi.
Bozor iugisodiyoti sharoitlarida korxonalar o’z mahsulotlari sifatiga turli hil kafolatlarni beradilar, shuning uchun xaridorni yuklab jo’natilgan mahsulot sifati uoniutirmasa, u olingan tovarni qaytarish xuquqiga ega. Bu holatda qaytarilgan tovar yoki mahsulotning hisobi 9040 «Sotilgan tovarlarni qaytarish» schyotida olib boriladi. Bu schyot 9000 guruhli daromadlarni hisobga olish schyotlariga nisbatan kontrpassiv hisoblanadi va daromadlar so’mmasini kamaytiradi.
Qaytarilgan tovar qiymati quyidagi buxgalteriya yozuvi bilan uayd etiladi:
- xaridordan pul mablag’lari olingan takdirda, xaridorga pul mablag’larini qaytarish paytida: