Buxgalteriya hisobi schotlarini turkumlarga ajratishning ahamiyati va vazifalari Schotlarni tuzilishi va tayinlanishiga qarab turkumlash

Birinchi muomala. Ombordan yordamchi materiallar chiqarildi — 5000 so‘m.
Buxgalteriya provodkasi quyidagicha beriladi:
Debet „Umumishlab chiqarish xarajatlari“ schoti — 5000 so‘m.
Kredit „Materiallar“ schoti —5000 so‘m.
Ikkinchi muomala. Yordamchi ishlab chiqarishdagi xodimlarga ish haqi hisoblandi —10000 so‘m.
Debet „Umumishlab chiqarish xarajatlari“ schoti — 10000 so‘m.
Kredit „Xodimlar bilan mehnatga haq to‘lash bo‘yicha hisob-kitoblar“ schoti — 1000 so‘m.
Uchinchi muomala. Yordamchi ishlab chiqarishdan xodimlarga ish haqiga nisbatan ijtimoiy sug‘urta ajratildi — 3700 so‘m.
Debet „Umumishlab chiqarish xarajatlari“ schoti — 3700 so‘m.
Kredit „Ijtimoiy sug‘urta va ta’minotga doir hisobkitoblar“ schoti— 3700 so‘m.
Тo‘rtinchi muomala. Yordamchi ishlab chiqarish sexida asbob-uskunalar uchun hisobot oyiga eskirish hisoblandi — 1500 so‘m.
Debet „Umumishlab chiqarish xarajatlari“ — 1500 so‘m.
Kredit „Asosiy vositalarning eskirishi“ schoti — 1500 so‘m.
Beshinchi muomala. Oyning oxirida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga yoki boshqa ko‘rsatkichga asosan, umumishlab chiqarish xarajatlari mahsulot tannarxiga o‘tkaziladi:
Debet „Asosiy ishlab chiqarish“ schoti.
Debet „Yordamchi ishlab chiqarish“ schoti.
Kredit „Umumishlab chiqarish xarajatlari“ schoti — 20200.
Yuqorida ko‘rsatilgan misollarga berilgan buxgalteriya provodkalari schotlar chizmasida quyidagicha ko‘rsatiladi:

Schotlarni iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlash

Buxgalteriya hisobi schotlarini iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlashdan asosiy maqsad, mablag‘larning joylanishi va tashkil topish manbalari bo‘yicha ma’lumotga ega bo‘lishidir. Har bir schot bir turli xo‘jalik muammolarini o‘zida ifoda etadi. Masalan: „Kassa“ schotida faqat kassadagi pul mablag‘larining harakati ko‘rsatiladi. Buxgalteriya hisobi schotlarini iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlashda, ularni asosan ikki guruhga bo‘lish maqsadga muvofiqdir.

1. 
   Xo‘jalik mablag‘larining joylanishini ko‘rsatuvchischotlar.
   
2. 
   Xo‘jalik mablag‘larining tashkil topish manbalariniko‘rsatuvchi schotlar.
   

Xo‘jalik mablag‘larining joylanishini ko‘rsatuvchi schotlar, asosan, aniq schotlar hisoblansa, mablag‘larning tashkil topish manbalarini ko‘rsatuvchi yechimlar nofaol yechimlar deb yuritiladi.
Buxgalteriya hisobi schotlar iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlash balansi tuzilishida uning faol va nofaol tomonlari yaqqol seziladi, bunda balansning faol moddalarida turlicha taqsimlanishni ko‘ramiz.
21-BHMSda buxgalteriya hisobi schotlari 249-balans va 14-balansdan tashqari yechimlarni o‘z ichiga olgan bo‘lsa, barcha schotlar 9-bo‘limga joylashtirilgan. Birinchi bo‘lim „Asosiy vositalar, nomoddiy va boshqa 4305 muddatli aksiyalar“ deb nomlanadi. Bu bo‘limga 0100 „Asosiy vositalar“ yechimidan boshlab 0990 „Boshqa uzoq muddatli debitorlik qarzlar“ schoti kiritilgan. Boshqa bo‘limlarga ham tegishli schotlar iqtisodiy mazmunga ko‘ra kiritilgan.
Schotlar rejasi bo‘yicha, 9-bo‘limga kiritilgan schotlarga nazar tashlar ekanmiz, ularni ikki guruhga, ya’ni yuqorida qayd etilganidek, xo‘jalik mablag‘larining joylanishini ko‘rsatuvchi schotlar va xo‘jalik mablag‘larining manbalarini ko‘rsatuvchi schotlarga ajratish maqsadga muvofiqdir.
Har bir bo‘limga kiritilgan schotlar orqali bir turli mablag‘lar harakatini hisobga olish mumkin.
Misol uchun, schotlar rejasining „Pul mablag‘lari, qisqa muddatli kalkulatsiya va boshqa joriy aksiyalar“ bo‘limida faqat pul mablag‘lari harakatini hisobga oluvchi schotlar ko‘rsatilgan. Bunday turkumlarni schotlar rejasining boshqa bo‘limlarida ham ko‘rish mumkin.