Бурун, бурун ёндош бўшлиқларининг клиник анатомияси, физиологияси ва текшириш усуллари

Kasallikni kelib chikishi-rinitlarni (o`tkir, surunkali kataral, allergik ) tez-tez qaytalanishi va uzoq vaqt davom etishi, burun yondosh bo`shliqlarini kasalliklari (sinuitlar), burun-ҳalqumda (adenoid) va ҳalqumdagi turli surunkali yallig’lanishlarini (faringit,surunkali tonzillit), tashqi muxitni (fizik,kimyoviy,mexanik) salbiy ta`sirlari sabablari xisoblanadi. Bundan tashqari, uzoq muddat burunga qon tomir toraytiruvchi dorilirni qo`llash, burun chiganoqlarini yo`gonlashuviga (giperplaziyasi) olib keladi. Ayrim xollarda buru chiganogidagi giperplaziya jarayoni birlamchi bo`lib, kasallikni boshlanishidan asta-sekin proleferativ o`zgarishlar rivojlanishi bilan davom etadi.

Ba`zi olimlarni fikricha kasallikni rivojlanishida atrof muxitni iqlimini ta`siri katta, ya`niy shimoliy mintaqalarda giperplastik rinitlar ko`p uchrashi, aksincha janubda atrofik turlari avj olganligini xaqida dalillar keltirishgan. Kasallikni rivojlanishida bemorni yoshi va jinsi xam muxim o`rinni egallaydi, qariyalarga qaraganda yoshlarda va ayollarga qaraganda erkaklarda ko`p uchraydi.

Bundan tashqari umumiy sabablardan yurak, qon – tomir va oshqozon-ichak tizimi kasalliklari, yosh bolalarda esa konstitutsional tuzilish va gormonal o`zgarishlar xam gipertrofik rinitni keltirib chikaruvchi omillaridan xisoblanadi. YUqorida keltirilgan sabablar, burun bo`shligi shilliq qavatlarida,chiganoqlarda qon va limfa aylanishi buzilishiga olib keladi, natijada to`qimalarda giperplaziya jarayoni rivojlanadi.

Kasallikda shilliq qavatlardagi giperplaziya xolati makroskopik aniq ko`zga tashlanadi,ya`niy chiganoqlar kattalashgan, yuzalari dagallashgan va notekis xolda bo`ladi.

Gistologik tekshirishda epiteliy qatlamida proliferativ jarayon avj oladi, qoplovchi epiteliyni tarangligi ozayib, tsilindrsimon epiteliy paydo bo`ladi va ustki qavatida yumaloq xujayrali infil’tratsiyasi kuzatiladi. TSilindrik va bokalsimon epiteliylilar xajim va miqdor jixatidan ortadi, natijada 4-6 qatorli epiteliy qatlami 10 qator va undan ortiqqa ko`payadi. Bazal qavatda qo`shuvchi to`qimada fibroblastlar ko`payib qalin chandiqlar xosil qiladi, xatto gialin to`qimaga aylanishi kuzatiladi. Qon va limfa tomirlar kengaygan, ular qon va limfa bilan to`lgan, ayrim joylarda yangi tomirlar paydo bo`lishi kuzatiladi. SHilliq va bokalsimon bezlar soni ko`payib xajmi kattalashadi,joylarda ularni faoliyati ortadi. Sezilarli o`zgarishlar suyak qobigi (periost) va suyakkacha etib boradi, asosan bu xolat burun chiganoqlarida yakkol seziladi, suyak qobigi qalinlashadi, yangi suyak to`qimalari paydo bo`ladi, qisman suyak qalinlashadi. Burun chiganoqlarini giperplaziyasi ba`zan juda katta xajmga ega bo`ladi va burun yo`llarini to`liq berkitib qo`yadi.