Buqalamun: hikoyalar. / Anton Chexov. T.: Yangi

Anton Chexov
120
Qattiq-qattiq qadam tashlab, so‘kishib yo‘-
lak dan uchta yosh yigit kelmoqda, ularning ik-
kitasi oriq va novcha, uchinchisi bukir va pa-
kana edi.
– Izvoshchi, bizni Politseyskiy ko‘prigiga eltib 
qo‘y! – dedi bukir xirillagan tovush bilan, – uch 
kishi... Bir tangaga!
Iona chuh deb tizginni silkitdi. Bir tanga, al-
batta arziydigan narx emas, lekin unga hozir 
narxning ahamiyati yo‘q edi... Bir so‘mmi, besh 
tiyinmi – baribir, ishqilib odam bo‘lsa bas... Yig-
itlar itarishib, so‘kishib uning yoniga kel dilar-
da, so‘ng uchalovi birdan chanaga tashlandi-
lar. So‘ngra kim o‘tirib boradi-yu, qay si biri tik 
turib ketadi, degan masala ustida tortishish 
boshlandi... Uzoq vaqt janjallashganlaridan ke-
yin bukirning bo‘yi pakana bo‘lgani uchun un-
ing turib ketishi kerak degan qarorga keldilar.
Bukir Ionaning orqasida tik turarkan, xiril-
lagan tovush bilan:
– Qani hayda! – dedi, uning nafasi Ionaning 
bo‘yniga urib turardi. – Voy-bo‘y, telpagingni 
qara, og‘ayni! Butun Peterburgni axtarsang ham 
bunaqa rasvo telpakni qidirib topolmaysan...
– He-he-he... – kuldi Iona, – bori-da...
– Qani bo‘lmasa, tezroq hayda-chi! Yo 
bo‘lganing shumi? A? Gardaningga solsam-chi!
– Boshim yorilib ketguday bo‘lib og‘riyapti... 
– dedi o‘tirgan novcha yigitning biri, – kecha 
Dukmasovnikida to‘rt shisha konyakni Vaska 
ikkalamiz ichib qo‘yibmiz.

---

Buqalamun
121
– Hech tushunolmayman-da. Yolg‘on gap-
ning nima keragi bor! – deb koyidi ikkinchi 
novcha. – O‘lguday yolg‘onchisan-da.
– Xudo ursin, rost aytyapman...
– Bu rost gaping ham xuddi bit yo‘taladi de-
ganga o‘xshash rostlardan-da.
– He! – deb yana kuldi Iona, – juda xush-
chaqchaq yigitlar ekansizlar-ku!
– Ming la’nat!.. – deb qo‘ydi bukir. – Chol 
o‘lgur, tuzukroq haydaysanmi yo yo‘qmi? Shu 
ham yurishmi? Qamchi ursang-chi! Ur, la’nati-
ni! – Iona orqasida tipirchilab turgan bukirning 
gavdasini sezib, xirillab chiqayotgan tovushi-
ni eshitdi. O‘ziga xitoban aytilayotgan so‘ki-
nishlarni eshitadi va yaqinida odamlarni ko‘rib 
yuragidagi yolg‘izlik sezgisi biroz yo‘qolganday 
bo‘ladi. Bukir tutaqib, zo‘r berib kurakda tur-
maydigan so‘zlar bilan so‘kar va to yo‘tali tutib 
qolguncha so‘kinardi. O‘tirgan yigitlar qanday-
dir bir Nadejda Petrovna degan xotin haqida 
so‘zlashib borardilar. Iona ularga qarab qo‘ydi. 
Ularning qisqagina sukut qilgan vaqtlarini poy-
lab turib yana o‘girilib qaradi-da, sekingina:
– Shu hafta ichi, haligi... o‘g‘lim o‘ldi! – deb 
g‘uldirab qo‘ydi.
– Hammamiz ham o‘lamiz-da... – dedi bukir 
yo‘taldan so‘ng, lablarini artaturib, – qani, tez-
roq yur, hayda! Afandilar, men ortiq toqat qilol-
mayman, bu ahvolda qachon yetamiz?
– Ha, sen yelkasiga turtib, madad berib tur-da!

---

Anton Chexov
122
– O‘lat tekkur chol, eshitayapsanmi? Bo‘yning 
uziladi-ya! – dedi bukir. – Senlarni ayagan kishi 
piyoda qoladi!.. Eshitayapsanmi? Yo bizlarning 
so‘zimizni pisand qilmayapsanmi?
Iona bularning noroziligini yaxshi bilsa ham:
– Hi... juda ham xushchaqchaq ekansizlar, 
Xudoyim umrlaringizni uzun qilsin! – deb kuldi.
– Xotining bormi? – deb so‘radi o‘tirgan 
novchaning biri izvoshchidan.
– Menimi? Hi-hi... Xushchaqchaq afandi-
lar... Endi mening bittagina xotinim bor – qora 
yer... Hi-hi... Go‘r! Mana, o‘g‘lim o‘lib, men tirik 
qoldim... Ajal menga kelib yanglishib o‘g‘limni 
olib ketdi.
Iona o‘g‘lining qanday qilib vafot qilganini 
so‘zlab bermoqchi bo‘lib orqasiga o‘girilgan edi 
hamki, bukir yengil nafas olib «Xudoga shukr, 
yetdik», – deb qoldi. Iona bir tangani olib sayoq 
yigitlar kirib ketgan qorong‘i yo‘lakka uzoq vaqt 
tikilib turdi. Yana u tanho qoldi, yana sukunat... 
Salgina ko‘nglidan ko‘tarilgan yolg‘izlik alami 
qayta boshdan kuch olib uning yuragini siqa 
boshladi. Iona hayajonli va alamli ko‘zlari bi-
lan ko‘chaning ikki tomonida oqayotgan xalo-
yiqqa boqdi. U yoq-bu yoqqa o‘tib turgan shu 
ming 
larcha odamdan uning dard-hasratiga 
quloq soladigan biron kishi topilmasmikin? Le-
kin o‘tkinchilar na uning o‘zini, na ko‘nglidagi 
ala mini payqamay o‘tib ketmoqdalar. Hasrat 
shunday zo‘r va cheksiz. Agar Ionaning yura-
gi yorilsa-yu, ichidagi cheksiz, poyonsiz dar-
di-hasrati oqib chiqsa bormi, yer yuzini tutib 

---

Buqalamun
123
ketardi. Ammo shunday bo‘lishiga qaramay, u 
ko‘zga ko‘rinmaydi, shunday kichkinagina joy-
ga o‘rnashib olganki, agar kunduz chiroq yoqib 
izlasang ham topolmaysan...
Iona chipta xalta ko‘tarib borayotgan qoro-
vulni ko‘rib qolib, u bilan gaplashishga jazm 
qildi.
– Azizim, soat necha bo‘ldi ekan?
– To‘qqizdan oshdi. Nega bu yerda to‘xtad-
ing? Jo‘na! 
Iona izvoshini bir necha qadam nariroq oldi 
va endi odamlarga murojaat qilishni behuda 
deb bilib, yana bukchayganicha xayolga bot-
di... Lekin oradan besh daqiqacha o‘tar-o‘tmas 
qattiq sanchiq turgan odamday qaddini rost-
lab, boshini ko‘tardi va otning jilovini tortdi... 
Uning toqati toq bo‘lgan edi:
«Saroyga borayin, – dedi u, – saroyga!»
Oti ham xuddi uning maqsadiga tushungan-
day yo‘rg‘alab ketdi. Bir yarim soatlardan keyin 
Iona katta iflos pechka yonida o‘tirardi. Pech-
ka ustida, polda, o‘rindiqlarda odamlar xur-
rak tortib uxlamoqdalar. Uy dim... Iona uxlab 
yotganlarga qarab qashindi va bunchalik erta 
qayt ganiga  achindi...
«Yem puli ham ishlay olmadim, – deb o‘yla-
di Iona, – shuning uchun ham ko‘nglim g‘ash. 
Uddaburo odamning o‘zi ham, oti ham to‘q, 
hamma vaqt xotirjam bo‘ladi...»
Bir burchakda uxlab yotgan yosh izvoshchi 
o‘rnidan turib, uyquli ko‘zlari bilan suv to‘la 
chelakka yopishdi. 
– Cho‘lladingmi? – dedi Iona.

---

Anton Chexov
124
– Ha, suv ichgim keldi!
– Him... Osh bo‘lsin... Mening o‘g‘lim o‘ldi, 
uka... Eshitdingmi? Shu hafta ichi, kasalxona-
da... Mana, muammo!
Iona o‘zining so‘zlari yigitga ta’sir qilganini 
bilmoqchi bo‘lib unga qaradi, lekin hech nima 
ko‘rolmadi. Yigit burkanib allaqachon uyquga 
ketgan edi. Chol og‘ir xo‘rsinib, qashindi... Yosh 
yigit qanchalik chanqagan bo‘lsa, buning xuddi 
shunchalik so‘zlagisi kelardi. O‘g‘lining o‘lgani-
ga bir hafta bo‘lib qolsa ham, hali biron odam-
ga yorilib ichidagi dardini, hasratini aytolgani 
yo‘q... Ipidan ignasigacha so‘zlasa. O‘g‘li ning 
qanday kasal bo‘lganini, dard tortib qanday 
azoblanganini, o‘lim oldida aytgan so‘zlarini va 
qanday qilib jon berganini so‘zlab bergisi bor... 
Undan keyin uning janozasi, ko‘mish marosimi 
qanday o‘tganini, marhumning kiyimi uchun 
kasalxonaga borilganini batafsil so‘zlab bergisi 
keladi. Undan tashqari qishloqda Anisiya de-
gan qizi qolgan... Uning to‘g‘risida ham so‘zlam-
oq kerak... Xullas u gapiraman desa gap ko‘p; 
ting lovchi oh-voh qilib achinib eshitishi kerak. 
Bu haqda xotinlar bilan hasratlashish yaxshi-
roq bo‘ladi. Ular esi pastroq bo‘lsa ham, bu 
to‘g‘rida ikki og‘iz so‘zlasang darrov ko‘z yoshi 
qiladilar.
«Otdan xabar olay-chi, – deb o‘yladi Iona, – 
uyqu bir gap bo‘lar... Hali xo‘b uxlarmiz ham...»
U kiyimini kiyib otxonaga qarab ketarkan, 
beda, yem, ob-havo haqida o‘yladi. U yolg‘iz qol-
gan chog‘larida o‘g‘lini o‘ylolmaydi... Uning haqi-

---

Buqalamun
125
da birov bilangina so‘zlashsa tuzuk. O‘zi yolg‘iz 
o‘ylashi, uni ko‘z oldiga keltirishi juda og‘ir.
– Kavshayapsanmi? – deydi u, otning yonib 
turgan ko‘zlariga qarab, – chayna-chayna... 
yemga yetarlik pul ishlayolmaganimizdan ke-
yin pichan yeb turamiz-da... Ha... Endi izvosh 
haydashga keksayib qolibman... O‘rnimga... 
O‘g‘lim haydasa... U haqiqiy izvoshchi edi... 
o‘sha o‘lmasa bo‘lar edi...
Iona uzoq jim bo‘lib, so‘ng davom etdi:
– Shunaqa ekan, uka!.. Kuzma Ionich-
dan ham ayrilib qoldik... Bizlarni tashlab... 
o‘ldi-ketdi, chakki qildi... Mana, chunonchi 
sening quluning bor, sen uning tuqqan ona-
sisan... Chunonchi, o‘sha quluning birdaniga 
seni dog‘-u hasratga qo‘yib o‘lsa-yu, ketsa... ki-
shi achinadi-a?
Ot quloq solganday uning qo‘llarini hidlab, 
kurt-kurt xashak chaynaydi...
Iona berilib ketib, ko‘nglidagi butun hasrati-
ni unga aytib berdi...

---