Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

S olishtiring:

Maktabdan chiqdi Maktabga ketdi

Maktab tomondan chiqdi Maktab tomonga ketdi

Maktab tomon ketdi

Maktabga tomon ketdi
Qaratqich kelishigi va egalik qo‘shimchalarining qo‘llanilishi

Juda muhim. Tobe bo‘lak hokim bo‘lakka qaratqich kelishigi va egalik qo‘shimchasi yordamida bog‘langanda ikki tomonlama bog‘lanish ro‘y beradi. Tobe bo‘lak qaratqich kelishigi qo‘shimchasini, hokim bo‘lak esa egalik qo‘shimchasini oladi. Bunday bog‘lanishda tobe qism qaratqich, hokim qism qaralmish deb ham nomlanadi.

Ko‘pincha qaratqich kelishigi yoki egalik qo‘shimchasi, ba’zan esa har ikkisi ifodalanmaydi. Uni quyidagi sxema orqali ifodalash mumkin.

a) - ning (do‘stimning) (ona) -si

b) -? (mustaqillik) (shabada) -si

d) - ning (bizning) (Vatan) - ?

Qaratqich kelishigi doimo tushib qola bermaydi. U quyidagi hollarda, albatta, qo‘llaniladi: a) qaratqich bilan qaralmish o‘rtasida boshqa so‘z kelsa: Masalan, Derazaning qora oynasi; b) qaratqich atoqli otlar va olmoshlar bilan ifodalanganda: Masalan, Ahmadning daftari, mening daftarim kabi.

Yuqorida ta’kidlanganidek, qaratqich va qaralmish munosabatida qaratqich va egalik qo‘shimchalarining ifodalanishi to‘rt xil ko‘rinishga ega:

Bu ko‘rinishlar o‘rtasida ma’lum mazmuniy va uslubiy farqlanish bor. Solishtiring:

1) daftarning varag‘i 2) daftar varag‘i 3) bizning daftar 4) daftar varaq

Birinchi bog‘lanish bilan ikkinchi bog‘lanish o‘rtasida aniqlik-noaniqlik ma’nosi bor yoki yo‘qligiga ko‘ra farqlanish mavjud.

Agar varaq so‘zlovchi va tinglovchi uchun aniq bitta daftarga qarashli bo‘lsa, birinchi bog‘lanish qo‘llaniladi, umuman daftarga qarashli bo‘lsa, ikkinchi bog‘lanish qo‘llaniladi. Uchinchi bog‘lanish ko‘proq qaratqich I-shaxs ko‘plikdagi olmoshlar bilan ifodalanganda ishlatiladi. To‘rtinchi bog‘lanish esa birinchi va ikkinchisidan ko‘proq so‘zlashuv uslubiga xosligi bilan farqlanadi.

Shunday qilib, qaratqichli birikmalarning qay holatda qaysi biridan foydalanishni bilish madaniy nutq uchun katta ahamiyatga ega.