Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

MORFEMIKA (So‘z tarkibi)

Ona tili (6-sinf)

So‘z tarkibi asos va qo‘shimchalardan iborat.

So‘zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo‘llana oladigan qismi asos deyiladi.

Mustaqil qo‘llana olmaydigan, asosga qo‘shilib, unga yangi yoki qo‘shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so‘zlarni bog‘lashga xizmat qiladigan qismga qo‘shimcha deyiladi.

Qo‘shimchalar vazifasiga ko‘ra ikki turli bo‘ladi: a) so‘z yasovchi qo‘shimchalar, masalan, oq asosiga –la qo‘shimchsining qo‘shilishidan “oq rangga kiritish” ma’noli yangi so‘z yasalgan; b) shakl yasovchi qo‘shimchalar, masalan, -lar qo‘shimchasi gul asosiga qo‘shilib, uning ma’nosidan boshqa yangi ma’no yasamaydi, gulning birdan ortiq ekanligini bildiradi.

Asosga qo‘shilib, yangi ma’no hosil qiluvchi qo‘shimchalar so‘z yasovchi qo‘shimchalar deyiladi. Masalan: do‘ppi+do‘z, ser+qatnov, foyda+li, taqsim+la.

Tarkibi asos va yasovchi qo‘shimchalarga bo‘linmaydigan so‘zlarga tub so‘zlar deyiladi. Masalan: tosh, temir, quyosh.

Asosga yasovchi qo‘shimchalar orqali hosil qilingan yangi so‘z sodda yasama so‘zlar deyiladi. Masalan: toshloq, temirchi, temirchilik, serquyosh.

Bir umumiy asosga ega bo‘lgan so‘zlar asosdosh so‘zlar sanaladi: tashvishli, sertashvish, tashvishlanmoq kabi.

So‘zning shakl yasovchi qo‘shimchalarsiz qismi asos deyiladi.

Asosga qo‘shilib, uning ma’nosiga qo‘shimcha ma’no yuklash yoki o‘zi qo‘shilayotgan so‘zni boshqa so‘zga bog‘lash vazifasini bajaruvchi
qo‘shimchalarga shakl yasovchi qo‘shimchalar deyiladi. Shakl yasovchi qo‘shimchalar vazifasiga ko‘ra ikki turli bo‘ladi: a) lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchlar; b) sintaktik shakl yasovchilar.

Asosga qo‘shilib, uning ma’nosiga qo‘shimcha ma’no yuklovchi qo‘shimchalar lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalar deyiladi. Ularga ko‘plik, kichraytirish-erkalash, sifat darajalari va boshqa qo‘shimchalar kiradi.

O‘zi qo‘shilayotgan so‘zni boshqasiga bog‘lash vazifasini bajaruvchi qo‘shimchalar sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar yoki munosabat shakllari deyiladi. Ularga kelishik, egalik, shaxs-son va boshqa qo‘shimchalar kiradi.

So‘zning ma’noli qismlari ma’lum tartibga ega.Ularning joylashuvi quyidagicha bo‘ladi: asos + so‘z yasovchi + lug‘aviy shakl yasovchi + sintaktik shakl yasovchi. Ularni shartli belgilar orqali shunday ko‘rsatish mumkin: