Бухоро мусиқа фольклорининг тарихий- назарий ва амалий масалалари

НОМОДДИЙ МАДАНИЙ МЕРОСИМИЗДА ХАЛҚ МУСИҚА ИЖОДИНИНГ 
ЎРНИ 
С.Қ.Қаҳҳоров,
БухДУ ходимлар ва талабалар касаба уюшма қўмитаси раиси 
Жаҳон мусиқа маданиятининг ривожига улкан ҳисса қўшган буюк 
аждодларимиз кўп асрлар давомида яратилиб, сайқалланиб келган мусиқа 
фольклори (халқ мусиқа ижоди) анъаналари бебаҳо миллий қадриятлар тизими 
ҳисобланади. Мамлакатимиз мустақилликка эришганидан кейин маънавий 
дурдоналари бўлмиш маросим ва маросим қўшиқлари, чолғу куйлари ва 
бахшичилик санъатини тиклаш; миллий менталитетимизни ноёб маданий 
меросимизни, хусусан мусиқий анъаналарини сақлаш, тарғиб этиш ва 
ривожлантиришга алоҳида эътироф берила бошланди. Айниқса, халқимиз ижодий 
даҳосининг нодир дурдоналарини муҳофаза қилиш ва кенг қўламда тарғиб этиш 
борасида улкан ишлар амалга оширилаётган бугунги кунда фольклор санъати, 
миллий урф-одат ва маросимлар ҳамда этномаданий қадриятларни янада 
ривожлантириш муҳим илмий ва амалий аҳамият касб этмоқда. 
Охирги йилларда республикамизда миллий ўзига хосликнинг шаклланишида 
муҳим омил саналган анъанавий қадриятлари ва маданиятга эътибор ниҳоятда 
ошди: маданият ва санъат соҳаси, миллий маданият, халқ амалий санъати ва 
бадиий ҳунармандчилик, мақом ва бахшичилик санъатлари, уларнинг маҳаллий 
(локал) услублари, фольклор санъатига тобора юксак эътибор берилаётгани ҳақида 
сўнги уч йилда юртимизда маданият ва санъат сохаларни янада ривожлантириш 
борасида Ўзбекистон Республикаси Президентининг қатор Фармон ва Қарорлари 
қабул қилиниши ҳамда нуфузли Халқаро фестиваллари ва илмий анжуманлари – 
Самарқанда “Шарқ тароналари” (август, 1997-2019), Шаҳрисабзда мақом санъати 
(сентябрь, 2018), Термизда бахшичилик санъати (апрель, 2019); фольклор санъати 
билан боғлиқ “Бойсун баҳори” (Бойсун, 2017-2019), “Ипак йўли” (Марғилон, 2019), 
“Ипак ва зираворлар” (Бухоро, 2017-2019), “Миллий рақс санъати” (Хива, 2017-
2019), “Халқ амалий санъати ва бадиий ҳунармандчилик” (Қўқон, 2019) 
ўтказилиши, мақом ҳамда бахши мактабларини ташкил этилиши бунинг амалий 
натижаси бўлиб, халқ ижоди дурдоналарини жаҳонда кенг тарғиб этишга алоҳида 
эътибор қаратилмоқда.. Шу сабабли ўзбек фольклор ва мумтоз мусиқа санъати, 
маданий меросининг турли қатламларини замон талабларига мувофиқ этномаданий 
ўзига хослиги ва локал бадиий хусусиятларини тадқиқ этиш ҳисобланади. Чунки 
“тенгсиз маънавий бойлигимиз бўлмиш мумтоз санъат, халқ ижодининг нодир 
намуналарини асраб-авайлаш ва ривожлантириш, уни келгуси авлодга безавол 
етказиш” муҳим аҳамият касб этади.
1
Асрлар давомида эзгуликни тараннум этиб келган ушбу тафаккур 
дурдоналарида халкимизнинг энг олийжаноб, улуғвор мақсадларга йўналтирилган 
қарашлари ўз ифодасини топган. Бинобарин, бадиий салоҳияти ғоят улкан бўлган 
аждодларимиз мусиқий-поэтик, томоша-рақс ва мусиқий ижрочилик, умуман, 
юксак бадиий-эстетик иқтидорини ўзида мужассамлаштирган Бойсун фольклор 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Халқаро бахшичилик санъати фестивали 
очилишига бағишланган тантанали маросимдаги нутқи. // “Халқ сўзи”, 2019, 7 апрель. 

---

9 
санъати, Наврўз маросими ва мусиқий анъаналари, “Шашмақом” мусиқаси, Катта 
ашула ўзига хос мумтоз ашула йўли, Аския – сўзамоллик санъати, Лазги – ноёб 
Хоразм рақс санъати ҳамда Бахшичилик “инсониятнинг номоддий маданий мероси 
дурдоналари” сифатида даврлар оша битмас-туганмас руҳий қувват манбаи бўлиб 
хизмат қилмоқда.
1
Аслида номоддий маданий мерос тушунчаси “халқ ижодиёти”га 
нисбатан кенг қамровлилиги билан ахамиятлидир. Шу боис халқ мусиқа ижоди 
намуналари миллат ва кенгроқ инсоният номоддий маданий мероси бўлмиш 
халқнинг ўзлиги ва ғурури ҳисобланади. Халқимиз томонидан яратилган улкан 
маданий-маънавий қадриятлар жаҳон миқёсида эътироф этилаётганлиги, 
жумладан, “Бойсун маданий муҳити (2001, 2008)”, “Шашмақом мусиқаси” (2003, 
2008), “Катта ашула” (2009), “Аския” (2014), “Навруз” (2009, 2016), “Лазги” (2019) 
ҳамда “Ўзбек палови” (2016) ЮНЕСКОнинг дунё халқлари номоддий маданий 
мероси дурдоналари Репрезентатив рўйхатига киритилганлиги ҳам ўзбек халқи 
маънавий мероси Шарқ халқари, умуман жаҳон маданияти ривожида катта ахамият 
ўйнаганлигидан далолат беради. 
Ёш авлод вакиллари ўтмишда яратилган меросни ардоқлаб, ўқиб-ўрганиб, 
идрок қилиб ўзлаштирсалар замонамизга муносиб камол инсон бўлиб 
етишишларига умидвормиз. 
Миллий меросининг ажралмас қисми бўлган, ҳозирги кунда номоддий 
маданий мерос ибораси билан номланиб келаётган урф-одат, маросим ва 
анъаналарга, улар билан боғлиқ бўлган мусиқа жанрларига эътибор борган сари 
қучайиб бормоқда: айримлари табиий асл ҳолда, баъзилари тикланган (янгича тус 
олган) куринишда; бошқалари эса ўзгарган ҳолда (янги давр ҳодисаларига 
мосланган) ҳаётимизга кириб келмоқда Уларни сақлаш, муҳофаза қилиш, келгуси 
авлодга етказиш, ундан ёшлар тарбиясида унумли фойдаланиш масалалари давлат 
сиёсати даражасига кўратилган. Демак, бадиий ижодиёти талқинида кенг қамровли 
ва кўп тармоқли, услубларга бой фольклор ва мумтоз мусиқа санъатимиз амалиёти 
ва равнақига назар солар эканмиз, биз буюк бадиий маданият соҳиблари авлоди 
эканлигимизни кўрамиз.