|
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Жураев Б. Т., Абдурахмонова Д. У. Эстетическое развитие школьников
средствами узбекского музыкального фольклора //Вестник Чувашского
государственного института культуры и искусств. – 2019. – №. 14. – С. 77.
2.
Mirzayev T, Sarimsoqov B. «O’zbek xalq og’zaki poetik ijodi».
3.
Toshkent O’qituvchi 1990 yil;
4.
Ibrohimov O.O’zbek xalq musiqasi ijodi. I qism. T. 1994 y.
5.
Oʻzbek xalq ogʻzaki poetik ijodi, T., 1990; Abdullayev RT.Yunusov R.
6.
Karomatov F., Oʻzbek xalq musiqa merosi, 1—2kitob, T., 1983;
7.
Ражабов Т. И. Тематическая классификация узбекской детской народной
музыки и игр //Наука, образование и культура. – 2020. – №. 3. – С. 61-63.
8.
Oʻzbek xalq ogʻzaki poetik ijodi, T., 1990; Abdullayev RT.
9.
Aloviya. M.O’zbek xalq marosim qo’shiqlari. T. 1974 y.
10.
O’zbek xalq musiqasi. III tom. T.1954 y.
MILLIY MUSIQA SAN’ATIMIZ RIVOJIDA MAQOMLARNING O`RNI
Ismoilova M.E.,
Qarshi Davlat universiteti dotsenti, pedagogika fanlari nomzodii.
O‘zbek xalqi jahon tarixiy taraqqiyotiga o‘zining qadimiy ilm – fani, adabiyoti,
san’ati va madaniyati bilan ulkan hissa qo‘shgan buyuk millatdir. Milliy ma’naviyatimiz
rivojida musiqa ham muhim o‘rin tutadi. Milliy musiqa san’atning eng qadimiy va shu
bilan birga, xalq ommasiga keng tarqalgan, uning turmushiga chuqur singib ketgan
sohalardan biridir. Musiqa ham real voqelikni aks ettiradi. Musiqaning milliy
ma’naviyatimizga ta’sir kuchi shu qadar kattaki, uning yordamida bemorlarni davolash
mumkinligini fan allaqachon isbot qilgan .
Abu Ali Ibn Sino musiqaning ta’sir kuchiga katta ahamiyat berib, ayrim ruhiy
kasalliklarni musiqa kuylari vositasi bilan davolash mumkin degan fikrni ilgari surgan
edi.
43
Buyuk faylasuf Abu Nasr Forobiy «Katta musiqa» kitobida, musiqa nazariyasi
ohanglarining turlari, kelib chiqish sabablari, kishiga ma’naviy, ruhiy ta’siri haqidagi
qimmatli fikrlarini bildirgan.
O‘zbek eli qadim madaniyati, betakror san’ati bilan dunyo tamadduniga o‘z
hissasini qo‘shib kelgan xalq. Darhaqiqat, o‘zbekning o‘zligini namoyon qilgan, avvalo,
uning tili bo‘lsa, ikkinchisi, uning san’atidir. Binobarin, tarixning guvohlik berishicha,
ona tilimizga ham, betakror san’atimizga ham bo‘lgan tajovuzlar hech to‘xtamagan.
Biroq har xil diniy, siyosiy va boshqa bir qator tazyiqlar ostida bo‘lsa-da, o‘zbek tili ham,
o‘zbek san’ati ham o‘zligini saqlab qolgan. Chunki har ikkalasi ham xalqimizning jon
tomirlariga tutash ijtimoiy hodisadir. Ayni paytda milliy san’atimizni kamsitish, o‘zga bir
xalqlarning “ijod namunalari” bilan boyitib borish yo‘lini tutganlar. Lekin shunga
qaramasdan, fidoyi ajdodlarimiz tufayli ona tilimiz ham, milliy san’atimiz ham nafaqat
o‘zligini saqlab qoldi, balki o‘sib, takomillashib, milliy va umumbashariy qadriyat
sifatida o‘z o‘rniga ega bo‘ldi.
Ayniqsa, o‘zbek qo‘shiqchilik san’ati juda ko‘p tazyiqlarga qaramay o‘z milliy
yo‘nalishini saqlab qoldi. Bunda atoqli san’at darg‘alarining mehnati beqiyosdir. Bu
haqda turli risola va maqolalar yozilgan, ularning ijodi ilmiy tadqiqot ob’yekti sifatida
maxsus o‘rganilgan. Bizningcha, bu juda oqilona, kelajak avlodni o‘ylab qilinayotgan
xayrli ishlardan biri bo‘lib, ma’naviy merosimizni qadrlashga, undan saboq olishga
undaydi. Negaki, o‘zbek qo‘shiqchilik maktabi bunday siymolarga nihoyatda boy.
XX asrning ikkinchi yarmiga kelib an’anaviy qo‘shiqchiligimiz guldastasi
navbatdagi avlod qo‘liga o‘tdi. Orif hoji Alimaxsumov, Ochilxon Otaxonov, Orifxon
Hotamov, Muhammadjon Karimov, Odiljon Yusupov, Berta Davidova, Fattohxon
Mamadaliyev, Tavakkal Qodirov, Kommuna Ismoilova, Murodjon Ahmedov, Ro‘zimat
Jumaniyozov, Rasulqori Mamadaliyev, Faxriddin Umarov, Tolibjon Badinov, Quvondiq
Iskandarov, Alijon Hasanov, Ne’matjon Qulabdullayev, Hadya Yusupova, Otajon
Xudoyshukurov, Rahmatjon Qurbonov singari mashhur hofizlar shular jumlasidandir.
XVIII asrga kelib Buxoroning «Shashmaqom» (Olti maqom)i: «Buzruk», «Rost»,
«Navo», «Dugoh», «Segoh», «Iroq» maqomlari o‘zining nasr va mushkulot qismlari
bilan rivojlangan bo‘lsa, Farg‘onaning «Chor maqom»i (To‘rt maqom), «Dugoh
Husayniy»ning yettita yo‘li, «Chorgoh»ning oltita ijrochilik yo‘li, «Shaxnozi
Gulyor»ning oltita ijrochilik yo‘li hamda «Bayot» yo‘llarining savti va taronalari bilan
jilolanib, ijro etib kelingan.
Sharq xalqlarining musiqiy merosi bo‘lmish maqom, mug‘om, dastgoh, navba, raga,
kyui kabi ijrochilikning murakkab turkumlari avloddan - avlodga og‘zaki ravishda o‘tib
kelgan. Tarixiy manbalar, bilimdon ustoz san’atkorlarning fikri, hamda ilmiy
tadqiqotlarga qaraganda, XIII-XVII asrlarda O‘rta Osiyo, Xuroson va Ozarbayjon
xalqlari musiqasida quyidagi o‘n ikki (Duvozdah) maqom mavjud bo‘lgan. Bular
«Ushshoq», «Navo», «Bo`salik», «Rost», «Husayniy», «Xijoz», «Rohaviy», «Zangula»,
«Iroq», «Isfahon», «Zirafqand», «Buzurg».
Xorazm maqomlarida ham yuqorida ta’kidlangan olti maqom ijrosini alohida
uslubiy va o‘ziga xos yo‘nalishini kuzatish mumkin. Bunda faqat keyinchalik yettinchi
maqom sifatida chertim yo‘lidagi «Panjgoh» maqomi kiritilgan. Shuning uchun avloddan
avlodga o‘tib kelgan bebaho musiqiy boyligimiz sanalmish Buxoro, Xorazm va Farg‘ona,
Toshkent maqomlari, betakror ashula va katta ashulalar singari durdonalar bizga berilgan
ulug‘ ne’mat sifatida ardoqlanadi.
44
Xalq san’atining ulkan bilimdoni ustoz Yusufjon qiziq Shakarjonov: «Milliy
musiqa san’atimiz bamisoli bir daraxt bo‘lib, uning tomiri Xorazm, tanasi Buxoro,
shoxlari Farg‘onadir», - deb ta’riflagan ekanlar. Ustozning bu so‘zlarida katta ma’no
yotadi.
Bugungi kunda ustozlar an’anasini davom ettirishib, qator san’atkorlar
muvaffaqiyatli ijod qilmoqdalar. Munojat Yo`lchiyeva, O`lmas Olloberganov, Zamira
Suyunova singari taniqli san’atkorlarimiz ustozlar maktabiga suyangan holda o‘zlariga
xos ijro yo‘llari va uslublari bilan qo‘shiqchilik xazinasiga sezilarli hissa qo‘shmoqdalar.
Yuqoridagi fikrlarga suyangan holda, shunday xulosa qilish mumkinki,
maqomlarimiz tarixiy sharoitda yangi ijro yo‘llari sayqallangan ko‘rinishlari bilan
jilolanib kelgan. Keyinchalik xalqning etnik joylashishi, yashash sharoitlari, turmush
tarziga qarab ularning turlicha madaniy rivojlanish davriga asoslanib har xil maqom
yo‘llari ham o‘z o‘rnini topganligi ehtimoldan holi emas.
Avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan, xalqning orzu-armonlari, o‘y –intilishlarini
mujassam etgan maqomlarimiz barcha ixtisoslashtirilgan san’at maktablari, musiqa oliy
o`quv yurtlari dasturlaridan kengroq joy olgan. Xalqimiz yaratgan musiqa durdonalari,
har soniyada, tarbiyada, mehnatda, ijtimoiy munosabatda ma’lum darajada o‘z fidoiysini
topadi. Milliy musiqamiz, ya’ni maqomlarimiz atrofdagi hodisalarni, go‘zallikni idrok
etishga va qadrlashga o‘rgatadi, nozik did va hur fikr bilan qurollantiradi, ma’naviy
olamni boyitadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
