|
2.3. Абдураҳмон Тамкиннинг адабий мероси ва илмий асарлари
Абдураҳмон Тамкиннинг адабий мероси бой ва сермаҳсулдир. У барча жанрларда
ижод қилган. Чунончи, қасида, ғазал, мухаммас, қитъа, фард, чистон, муаммо ва каби
жанрларда баракали ижод қилган.
Т/р
Абдураҳмон Тамкин ижод
қилган жанрлар
1
Қитъа
4 та
2
Ҳикоят
76 та
23
Қаюмов A. ва бошқ. Алишер Навоий қомусий луғати. – Шарқ, 2016. –Б. 16.
24
Қаюмов A. ва бошқ. Алишер Навоий қомусий луғати. – Шарқ, 2016. –Б. 16.
42
3
Рубоий
488 та
4
Муфрадод
1468 та
5
Чистон
7 та
6
Муаммо
6 та
7
Қасида
356 мисра
8
Ғазал
6408 мисра
9
Фардлар
42
10
Маснавий
2 та
Т/р
Абдураҳмон Тамкин асарлари номи
1
“Мўлистон”
2
“Ганжи шойгон”
3
“Жароид”
4
“Девони қасоиду ғазалиёт”
5
“Рубоиёт”
6
“Матолеъ ул-фохира ва матолиб уз-заҳира” (Ёғду)
7
Девон
8
“Гулистони занон”
9
Фанга номаълум асарлари…
Унинг аксарият асарлари тожик тилида ёзилган, бироқ унинг ўзбек ва араб
тилларида ёзилган айрим шеърлари ҳам борки, булар Тамкин ҳар учала тилни ҳам
мукаммал билганлигидан далолат беради.
Бу тожик олими Асқар Жон Фидонинг илмий изланишларида ҳам матн асосидаги
маълумотлар сифатида берилган: “Тамкин Абдураҳмон (1851, деҳайи Бурёбофи
Буҳоро—4915, Буҳоро), шоири тожик. Пас аз таҳсил мударриси мадрасайи
«Дорушшифо»-и Буҳоро тайин шуд. Муддате дар кҳизмати дарбор буд, вале муҳити он
жо ба табиати шоир мувофиқ наомад ва у тарки кҳидмат кард. Тамкин аз кҳуд мероси
зиёде боқи гузоштааст:
43
1. Девони қасоид ва газалиёт, ки аз 184 байт қасоид ва 3204 байт газалҳои гуногунмавзу
фароҳам омадааст.
2. «Ганжи шойгон» — маснавиест шомили 18 фасл ва 14 боб, ки дар мазаммати букҳлу
ҳасад ва кибру гурур гуфта шудааст.
3. Мажмуи «Рубоиёт», ки 488 рубои, 1468 муфрадот, 7 чистон, 6 муаммо. 15 байти
парокандаро дар бар мегирад. Дар рубоиёти шоир жанбайи танқиди бештар ба назар
мерасад.
4.«Жароид», ки аз 305 қитъайи пандомез иборат аст.
5.«Гулистон» — асари панду ахлоқи дар пайрави «Гулистон»-и Саъди, 4 қитъайи
манзум ва 76 ҳикоят дорад. Хулосайи ҳар як ҳикоя бо қитъае жамбаст тардидааот.
6.«Матоле-ул-фокҳира ва матолиб-уз-зоҳира»—асарест нотамом, ки аз 44 матла, 1
тажалли, 1 шашаа ва 4 нумоя иборат буда, гоҳо бо қитъаҳо зинат ёфтааст.
Ин китоб, ки манбаи муҳимми адаби ва тарихист, кушише баройи навиштани тарихи
муфассали Буҳоро будааст. Илова бар ин асарҳо ашъори парокандайи шоир дар
тазкираву баёзҳойи асри XIX — ибтидои асри ХХ дарж ёфтаанд. Ҳамчунин, дар
«Тазкират-уш-шуаро»-и Муҳтарам аз «Жунайди лаоли» ном асари Тамкин ёдовари
мешавад, ки ҳануз дастрас нагардидааст”.
25
Абдураҳмон Тамкиндан жуда бой адабий мерос қолган. Булар: “Девони қасоид-у
ғазалиёт”, “Ганжи шойгон”, “Рубоиёт”, “Жароид”, “Мўлистон”, “Матолеъ ул-фохира ва
матолиб уз-зоҳира”. Яна шоирнинг айрим шеърлари ўша даврда яратилган тазкира ва
баёзлардан ўрин олган.
Шунингдек, “Тазкират уш-шуаро” асарининг муаллифи Ҳожи Неъматуллоҳ
Муҳтарамнинг хабар беришича Тамкиннинг “Жунайди лаоли” деган асари ҳам бўлган.
Лекин бу китоб ва у ҳақдаги аниқ маълумотлар бизгача етиб келмаган.
Тамкин девони 6764 мисра бўлиб, шундан 356 мисраси қасида ва 6408 мисраси
ғазалдир. “Рубоиёт” асарида эса 488 рубоий, 1468 муфрадод, 7 чистон ва 6 муаммо бор.
Шоир ғазалларини мазмун жиҳатидан 3 қисмга бўлиш мумкин:
1)ошиқона руҳдаги ғазаллар;
А. Жон Фидо. Матнро дар хатти асли хондан
.
44
2)амалдорларни танқид қилган, ҳасад, кибр-ғурур, зарарли хислатлар ҳақидаги
ғазаллар;
3)панду насиҳат мавзусидаги ғазаллар.
Шоирнинг “Жароид” асари 1168 мисра бўлиб, 305 қитъадан иборат. Бу асарнинг
мавзуси панд-у насиҳатдан иборатдир. Шоирнинг диққат марказида муҳим ҳаётий
масалалар туради.
“Мўлистон” Саъдийнинг “Гулистон” ига пайров тарзида назм-у насрда бўлиб,
махсус бобларга бўлинмаган. Бу асар 4 қитъа ва 76 ҳикоятдан иборат. Қитъа ва
ҳикоятлар бир-бири билан чамбарчас боғланиб, бир-бирини тўлдириб боради.
“Маъолеъ-ул-фохира ва матолиб – уз зоҳира” асари шоир умрининг охирги
йилларида ёзилган. Ушбу асар: ҳам адабий, ҳам тарихий манба ҳисобланади. Тамкин
бирор бир шоир ёки олим ҳақида гапирар экан у яшаган шароит ва географик ҳаёт
ҳақида кенг маълумот беради. Бу асарда у Бухоро тарихи ҳақида, меъморлик санъати
ҳақида, маданий ёдгорликлари ҳақида кенг тўхтайди. Чунончи, масжид, хонақоҳ, арк,
мадрасалар ва бошқа иморатлар ҳақида батафсил тасвир беради.
Шунингдек, унда сайёраларнинг ҳаракати ва уларнинг одамларга таъсири
табиатнинг ўзгариши, дарёлардаги иқлим, наботот оламининг хусусиятлари ҳақидаги
шарҳларни ҳам учратиш мумкин.
Хожи Неъматуллоҳ Муҳтарам тазкирасида Тамкин вафотини ҳижрий 1334
(милодий 1915) деб қайд қилган. Профессор А.А.Семёнов эса Тамкин вафотини 1917-
1918-йиллар деб кўрсатади
26
. Тамкин вафоти тўғрисидаги бу ҳар хилликка ҳам
шоирнинг шогирди Жаъфаров аниқлик киритади:
“Дар соли 1915 дар Бухоро бо домулло Тамкин аз нав мулоқот кардам. Вай аз
даврайи пириаш забони шикоят кушода гуфт: “Пири ҳам монанди даврайи туфулият
аст. Акнун қариб ба 63 даромадам, сиҳат ва саломатиам аз даст рафта, касали тобу
тавонамро рабуда, имкони тавонаш роҳ рафтанам намондааст” Поҳои домулло
минависад, Жаъфаров, варам карда буд, ҳатто агар ба девор такя намекард, ба но хестан
26
Семёнова А.H. Собрание восточних рукописий. – Т. 1954. – C. 366.
45
наметавонист”
27
. Демак, Неъматуллоҳ Муҳтарамнинг хулосаси ҳақиқатга яқиндир.
Шоирнинг шогирди Жаъфаровнинг кўрсатмаси ҳам шуни тасдиқлайди. Тамкин 1915-
йил дунёдан кўз юмган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
