“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР”
218
JISMONIY TARBIYA VA SPORT MUTAXASSISLARINING KASBIY-PEDAGOGIK FAOLIYATI
Murodov J.J.,
o’qituvchi, Buxoro davlat universiteti, Buxoro sh.
Jismoniy tarbiyaning maqsadi – o’quvchilarda faqat harakat ko’nikma va malakalarinigina emas, balki
shaxsni shakllantirib, ularning jismoniy va psixik (ruhiy) sifatlarini rivojlantirishga ko’maklashishdir. Mazkur
maqsad ta’lim jarayonida ta’limiy, tarbiyaviy hamda sog’lomlashtiruvchi masalalarni hal etish davomida
amalga oshiriladi. Bu masalalarning hal etilishi jismoniy tarbiya o’qituvchisining asosiy vazifalarini belgilab
beradi, ularga: tarbiyaviy, ta’limiy-ma’rifiy, tashkiliy-boshqaruv, loyihalash, ma’muriy-xo’jalik vazifalar
kiradi.
Tarbiyaviy vazifalar maktab o’quvchisi shaxsining ma’naviy hamda g’oyaviy qarashlarini
shakllantirishdan iborat.
Ta’limiy-ma’rifiy vazifalar o’quvchilarga maxsus bilim va ko’nikmalarni yetkazib berishni o’z ichiga
oladi.
Tashkiliy-boshqaruv vazifalariga darslar, sport sektsiyalaridagi mashg’ulotlar, sport musobaqalarini
tashkil etish hamda o’quvchilarning butun sport faoliyatini boshqarish kiradi.
Loyihalash vazifalari jismoniy tarbiya tadbirlari, o’quv yuklamalari va o’quvchilar erishishi kerak
bo’lgan natijalarning istiqbol va joriy rejalashtirilishiga borib taqaladi. Bunda o’quvchilarning chinakam
rivojlanish sur’atlarini nazorat qilish jarayonida ish rejasiga o’zgarishlarni kiritib berish zarur. Darslarni
loyihalash (rejalashtirish) alohida ahamiyatga ega. Bu darsning vazifalari, o’quvchilarning yoshi, guruhning
o’ziga xos jihatlari, o’quvchilarning jinsiy hamda alohida xususiyatlariga muvofiq tarzda o’quv materiallarini
tanlab olish demak.
Jismoniy tarbiya o’qituvchisining ma’muriy-xo’jalik vazifalari rang-barangdir. Ular jismoniy tarbiya
jarayonining moddiy ta’minlanishiga yo’naltirilgan. Bular sport jihozlari va asbob-anjomlarini sotib olish
hamda ta’mirlash, maktab qoshida sport maydonchalarini yaratish, shuningdek, obodonlashtirish, turistik
safarlarni uyushtirish va shu kabilar. Boshqa fan o’qituvchilari bilan taqqoslaganda, jismoniy tarbiya
o’qituvchilari o’ziga xos sharoitlarda ish olib boradi. Jismoniy tarbiya psixologiyasida ularni uch guruhga
bo’linadi: psixik (ruhiy) zo’riqish sharoiti, jismoniy yuklama sharoiti hamda tashqi muhit omillari bilan bog’liq
sharoitlar.
Psixik (ruhiy) zo’riqish sharoiti:
shug’ullanuvchilarning baqirish shovqini (ayniqsa, kichik yoshdagi maktab o’quvchilari bilan
ishlaganda), u uzuq-yuluqligi va tonining balandligi tufayli o’qituvchida ruhiy charchoqni paydo qiladi;
bir yosh guruhidan boshqasiga o’tish zarurati (rollar almashinuvi, turli yoshdagi bolalar psixologiyasi
e’tiborga olinsa, o’qituvchi har xil sinflarda aktyorlar kabi turlicha rollarni o’ynashiga to’g’ri keladi);
nuqt apparati va tovush pardalariga jiddiy yuklama berilishi (buyruqlar baland ovozda, aniq, ravon
tarzda, ko’pincha o’quvchilarning mashqlarni bajarish vaqtida yuzaga keladigan shovqini fonida berilishi
kerak);
o’quvchilarning hayoti va salomatligi uchun mas’ullik (jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish
jarohatlanish xavfining yuqori darajasi bilan ajralib turadi);
o’qituvchining ruhiy zo’riqishini keltirib chiqaruvchi qo’shimcha omillar shuki, u o’zi bilan
ziddiyatda bo’lgan sinf bilan mashg’ulotlar o’tkazishi, shuningdek, kuniga 5-7 tadan dars olib borishi mumkin.
Jismoniy yuklama sharoiti:
jismoniy mashqlarni ko’rsatib berish zarurati;
jismoniy harakatlarni o’quvchilar bilan birga amalga oshirish (ayniqsa, safarlarda);
jismoniy mashq bajarayotgan o’quvchilarini ehtiyotlab turish zarurati.
Jismoniy tarbiya o’qituvchisi faoliyatining sharoitlariga xos xususiyat shuki, u jismoniy mashqlarni
ko’rsatib berishi va o’quvchilar jismoniy mashq bajarayotganda ularni ehtiyotlab turishi, shuningdek, ochiq
havoda, safarlarda o’quvchilar bilan birga harakatlanishi zarur va h.k. Bular (bir kunda bir nechta dars
o’tilganda) jismoniy tarbiya o’qituvchisi uchun katta jismoniy yuklama hisoblanadi. Shuni ham e’tiborga olish
kerakki, u kun bo’yi oyoq ustida, harakatda bo’ladi, bu oyoq va orqaning yozuvchi mushaklari uchun katta
yuklama beradi. Jismoniy konditsiyalar yosh o’tgan sayin yomonlashuvini e’tiborga olsak, jismoniy tarbiya
darslarida o’qituvchi bajarayotgan yuklama pedagogik faoliyatni amalga oshirishni qiyinlashtiruvchi
omillardan biriga aylanadi. Bu, ayniqsa, ayol o’qituvchilarga taalluqli, chunki ularning jismoniy imkoniyatlari
erkak o’qituvchilarnikiga qaraganda ancha kam.
Tashqi muhit omillariga bog’liq sharoitlar:
ochiq havoda mashg’ulot o’tkazganda iqlimiy va ob-havo sharoitlari;
sport sinflari, zallarining sanitariya-gigiyena holati.
