Бухоро давлат университети жисмоний маданият факультети

 
ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИ ҚИЗЛАР ОРГАНИЗМИНИНГ ФИЗИОЛОГИК ЎЗИГА ХОС 
ХУСУСИЯТЛАРИ 
Эргошов М.Я., 
к.ф.н., профессор,
 Абдуллаев М.Ж., 
доцент 
Бухоро давлат университети, Бухоро ш. 
Ҳар қандай организмнинг ҳаётий фаолиятини умумий физиологик қонуниятлар белгилайди.
Аёл организми бир қатор ўзаро боғланган функционал ва физиологик хусусиятларга эга бўлиб, 
бир томондан ижтимоий - маиший шароитга таъсир қилса, бошқа томондан эса аёл организмининг 
фаолиятига таъсир кўрсатади.
Аёл организми даврий ўзгаришлари билан фарқ қилади, яъни ҳар 21 - 30 кун оралиғида барча 
аъзоларда (асаб, қон айланиш тизими) мураккаб жараёнлар билан кечадиган ҳайз кўриш даври 
такрорланиб туради.
Етакчи олимларимизнинг тадқиқотларида меъёр доирасидаги ҳайз кўриш 5 даврга бўлинади. 
Ҳайз кўриш даври жинсий балоғатга етган аёлларда 11-16 ёшдан то 48 - 50 ёшгача давом этади. Идеал 
давр 28 кун давом этиб, бунда қатъий даврий ўзгаришлар кузатилади.
I фаза - 3-5 кун давом этади (шиллиқ пардаларнинг катталашганидан қон кетиши мумкин). 
II фаза (пролиферация даври) 8-9 кун давом этиб, у ҳайзнинг охиридан то тухумдоннинг 
етилишигача бўлган даврни ўз ичига олади. Бу фазанинг алоҳида хусусияти шундаки, фолликула (тук 
халтачаси оғзининг йирингли яллиғланиши) ривожланиши (тухумдонлар етиладиган пардада) ҳар хил 
вақтда йирингли яллиғланишга олиб келиши мумкин. Ёрилган фолликула ўрнида сариқ тана ички бези 
ҳосил бўлади, сариқ танадан прогестерон ажралади. Прогестерон ва эстрогенлар (жинсий гормонлар) 
таъсирида бачадон қалинлашади, унинг қон томирлари кенгайиб, қон билан тўлади, сариқ тана нобуд 
бўлиб, ҳайз кўриш кузатилади.
III фаза овуляция фазаси – шу ҳайз даврининг 12-16 кунларига оид бўлиб, 3-4 кун давом этади. 
Бунда фолликула етилаётганда (эстрогенлар) ажратади. Фолликула етилгач, ёрилиб, ундан етилган 
тухум ҳужайра чиқади, бу овуляция жараёни деб аталиб, ёрилган фолликула ўрнида сариқ тана ички 
секреция бези ҳосил бўлади, сариқ танадан прогестерон ажралади.
IV фаза 8-9 кун давом этиб, бунда сариқ тана фаоллашади, прогестерон ажратади.
V фаза - ҳайз кўришгача бўлган давр - 4 - 5 кун давом этиб, ҳайз кўриш муддати қиз боланинг 
соғлиги, турмуш тарзига боғлиқ. Ҳайз жинсий аъзолар етилганидан кейин бошланади. Ҳайз кўриш 
муддати бошида ўзгарувчан бўлиб, кейинчалик аниқ бир вақтга тўғри келади. Баъзи аёлларда ҳайз 
кўриш олди ҳолати кузатилади, бунда аёл бўшашиши, кайфияти ўзгариши, боши айланиб, уйқуси 
бузилиб, юраги ўйнаши мумкин. Аёл организмининг меъёрдаги функционал ҳолати турмуш тарзининг 
бекаму кўст бўлишига ёшлигидан тўғри тарбиялаш ва парвариш қилишга боғлиқ. Бунда гигиена 
қоидаларига қатъий риоя қилиш, организмни чиниқтириш, овқатланиш, меҳнат ва дам олишни тўғри 

---