|
“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР”
184
тезкор-куч ва чаққонлик
жисмоний сифатларини тарбияловчи машқларни мажбурий-буйруқ шаклида
эмас балки ўйин-мусобақа тарзида ўтказиш, ўз имконияти ва хохишига қараб юкламаларни бажариш
усулининг самарадорлигини тадқиқотда исботлади.
OLIY TA’LIM O’QUV YURTLARIDA SPORTCHI QIZLARNING TAKTIK TAYYORGARLIGINI
RIVOJLANTIRISH
Olimov M.S., p.f.n. dotsent, Boymirzayeva M.I., talaba
O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, Chirchiq sh.
Bugungi kunda jismoniy tarbiya va sportchi qizlarga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu yurtimizda sport
turlarini kunsayin ommalashib borayotganidan axolining ko’pchiligi “Sog’lom turmush tarzi” tarafdori
ekanligidan dalolatdir. Jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi
Prizedenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017 yil 9-martdagi “O’zbekiston sportchilarini 2020-yilda Tokio shaxrida
bo’lib o’tadigan XXXII yozgi olimpiya va XVI paraolimpiya o’yinlariga tayyorlash to’g’risida’’gi qaroriga
muvofiq ko’p yillik tayyorgarlik mashg’ulotlarida iqtidorli va istiqbolli sportchilarni izlab topish, ularni sport
turlariga yo’naltirish, kabi vazifalar belgilab berilgan.
Musoboqalarda qatnashishning yakuniy natijasi sportchining ko’rsatkich va qo’lga kiritgan o’rni ko’p
jixatdan yugurish taktikasiga bog’liq. O’rta va uzoq masofalarda yugurish jarayonida tez-tez o’zgarib turadigan
vaziyatlarni hisobga olgan holda yugurish taktikasi ham ma’lum darajada xilma-xil bo’lishi kerak. Taktik
jihatdan yugurishni to’g’ri amalga oshirish uchun, birinchidan, raqiblarni, ularning taktik imkonyatlarini,
kuchli va zaif tomonlarini yaxshi bilish zarur. Masalan; agar raqib juda chidamli bo’lsa-yu, tezligi u qadar
yuqori bo’lmasa, uni dastlab yetakchilik qilishga majburlab marraga yaqin quvib o’tish lozim. Agar aksincha
yuguruvchi, tezkor, ammo chidamlilik darajasi pastroq bo’lsa, u raqibiga yugurishni yuqori sur’atda olib
borishga qo’yib berib, uni masofoga ortidan yugurish orqali holdan toydirishga urinishi va o’zining g’alabaga
erishish imkonyatlarini oshirishga xarakat qiladi. Agar raqibning tezligi, chaqqonlik nuqtai nazaridan kuchli
bo’lsa, yugurish taktikasini yanada strategik jixatdan mohirona ishlab chiqishga to’g’ri keladi. Startdan
boshlab raqibga nisbatan ayyorona taktika qo’llash kerakki, g’oya raqibning soyasiga aylanib, uning ortidan
izma iz yugurish, marrada esa kutilmaganda bor kuchi bilan oldinga tashlanishi lozim bo’ladi. Agar
yuguruvchi o’zi peshqadam bo’lib qolsa, u xolda yugurish sur’atini juda yaxshi his qiladi masofaning bir
qismini o’zi uchun qulay sur’atda tejamli tarzda yugurib o’tib so’ngi bosqichda raqibning xal qiluvchi
kuchlanishiga psixologik zarba berishga tayyor turishi zarur. Agar raqib oldinga chiqib olsa, nima bo’lganda
xam uning ortidan qolmay masofaning so’ngi metrlarida oxirgi kuchini to’plab oldinga tashlanishga harakat
qilish kerak. Hal qiluvchi tashlanishning uzunligi masofa bo’ylab yugurishning zo’rligiga bog’liq. Masofa
bo’ylab qanchalik tez yugurilsa, tabiiyki, marradagi tezlanish qisqaroq bo’ladi. Qizg’in yakkakurash sharoitida
hal qiluvchi tezlanish sprinterchasiga hatto marradagi kataklarda ham ro’y beradi. Yugurish taktikasining eng
yaxshi varianti, ko’pchilik tan olganidek, tez start olish, masofa bo’ylab bir maromda hamda marra yaqinida
birmuncha tezlanish hisoblanadi. Masofada yugurish sur’atini o’zgartirish vaqtidan oldin charchab qolishga
olib keladi va faqat taktik nuqtai nazardan o’zini oqlashi mumkin. Demak masofa bo’ylab bir maromda
yugurmaslik quvvatni tejamsiz sarflashga olib kelishiga qaramay, bu fazilatni doimo tarbiyalab borishga to’g’ri
keladi, aks holda boshqa yuguruvchilar bilan bir toifaga kiradigan sporchi shunday taktik qurolga ega bo’lmas
ekan, har doim mag’lubiyatga uchraydi.
Shunday qilib, o’rta va uzoq masofalarga yugurishda taktikaning eng ko’p tarqalgan variantlari
quyidagilardir;
1.
Raqiblarning xatti-xarakatidan qat’i nazar, odatda bir maromda boradigan va avvaldan
rejalashtirilgan yuqori natija uchun mo’jallangan yugurish.
2.
Sportchi o’z imkonyati va tayyorgarligini inobatga olib xamda raqib xolatini yaxshi bilgan xolda
masofada taktik xarakatlarni qo’llashi.
3.
Birinchi va sovrinli o’rin uchun kurashda yugurish taktikasini mashg’ulotlar davomida a’lo darajada
tayyorgarlik ko’rgan sportchigina yuqori sport natijaga erisha oladi. Agar butun diqqat e’tibor faqat marradagi
tezlanishga qaratilgan bo’lsa, g’alaba taktikasi kamroq mashq qilgan sportchiga kuchliroq raqiblar ustidan
g’alaba qozonish imkonini beradi.
Ba’zi yuguruvchilar eng ko’p mashq qilgan va masofani tejamkorlik bilan o’tishi evaziga, boshqalari
tabiiyki tezlik zaxirasi xisobiga marrada tezlikni oshira oladilar. Tezroq xar ikkala xolatda xam sportchi yaxshi
tayyorlangan bo’lishi kerak.
Kuchli yuguruvchi xar tomonlama tayyorgarlik ko’rgan bo’lishi va yugurish taktikasining istalgan
variantida bir xil yuqori natijaga erishish imkonini beruvchi sifatlar majmuasiga egalik qilishi shart.
Yuguruvchining taktik maxorati turli tuman maqsadlarni ko’zda tutgan mashg’ulot va musoboqalarda
takomillashib boradi. Bu maqsadlarga erishish taktikaning quydagi elementlarini o’z ichiga oladi. Muayyan
tezlikda masofada yoki kesmalar bo’ylab yugurish, startdan guruh tarkibida tez yugurish, masofa bo’ylab
yugurish joyini tanlash xamda zarur sur’atlarni belgilash. Dastlabki kesmani yuqori tezlikda yugurib o’tish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
