|
II ШЎЪБА.
КЛАСТЕРЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ ВА
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ – МЕЪЁРИЙ АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
“PAXTA-TO‘QIMACHILIK KLASTERLARI”NING AHAMIYATI
VA TASHKIL QILISH BOSQICHLARI
X.I.Mo’minov BuxDU dotsenti
Mamlakatimiz Prezidenti SH.M.Mirziyoev ta’kidlaganlaridek, barcha
sohalarda klaster tizimini yaratish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Darhaqiqat
neft, gaz, ximiya, biotexnologiya, farmatsiya, informatika, avtoqurilish,
transport logistika, oziq-ovqat, ta’lim, baliqchilik, parrandachilik, asalarichilik,
ipakchilik va boshqa soxalarda klaster tizimlarini yaratish ilmiy tadqiqotlar va
ishlanmalarni moliyalashtirish hajmini ko‘paytiradi, sifatini yaxshilaydi, ilmiy
tadqiqot ishlarining texnik ta’minoti darajasini yuksaltiradi, investitsiyaviy
tashqi loyihalarda ishtirok etish, ilmiy-pedagok kadrlar tayyorlash va malakasini
oshirishning yangi imkoniyatlarini yaratadi. Bundan tashqari, klaster tizimida
ta’lim va ilmiy-tadqiqot markazlari yangi ilmiy - uslubiy ishlanmalarni yaratish,
ularni qisqa muddatda sinovdan o‘tkazish, ishlab chiqarish va ilmiy
izlanishlardagi
xodimlar
hamda
mutaxassislar
mehnatlarini
ko‘proq
rag‘batlantirish, yangi tovarlarni O‘zbekiston brendi bilan ixtiro qilish uchun
keng imkonyatlar va sharoit paydo bo‘ladi.
O‘zbekiston to‘qimachilik va engil sanoati tizimida klasterlarni
shakllantirish masalasi mamlakat miqyosida emas, balki mintaqalar –
viloyatlardagi aniq iqtisodiy – ijtimoiy shart - sharoitlar asosida, klaster
nazariyasining mohiyatidan kelib chiqqan holda amalga oshirilayotgani eng
oqilona yo‘llardan biridir.
Paxta – to‘qimachilik klasteri nafaqat engil sanoatni, balki o‘z yo‘lida
qishloq xo‘jaligi, oziq – ovqat sanoati, farmatsevtika, qurilish mahsulotlari
ishlab chiqarish kabi o‘nlab tarmoqlarni ham qamrab oladi.
Paxta xomashyosini ishlab chiqarishning samarador usullarini izlash
zarurati yana shu bilan izoxlanadiki, O‘zbekiston sharoitida erning
mahsuldorligi imkoniyatlaridan to‘liq foydalanmagan.
O‘zbekiston va rivojlangan xorijiy mamlakatlarning qishloq xo‘jaligidagi
ayrim ko‘rsatkichlar taqqoslansa, bu yana bir bor o‘z tasdig‘ini topadi. Masalan,
16 million kishi istiqomat qiluvchi va 1,038 million gektar ekin maydonlari
(uning ham 60 foizi dengiz yaqinida o‘zlashtirilgan erlar) bo‘lgan Gollandiyada
131 milliard dollarlik qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarilgani holda,
52
32 millionlik aholisi va 4,4 million gektarlik ekin maydonlariga ega
O‘zbekistonda esa, bu ko‘rsatkich bor-yo‘g‘i 13,2 milliard dollarni tashkil
qiladi.
O‘zbekistonda paxta xomashyosining asosiy iste’molchisi to‘qimachilik
sanoati bo‘lib, u respublikaning sanoat kompleksida muhim o‘rin tutadi. Hech
shubhasiz, to‘qimachilikning rivojlanishi ham paxtachilik sohasinig holatiga
bevosita bog‘liq.
Jahon
tajribasidan
ma’lumki, to‘qimachilik sanoatida vertikal
integratsiyalashgan tizim samarali va raqobatbardosh bo‘la oladi, bu tizim paxta
xomashyosini etishtirish va dastlabki ishlov berishdan boshlab, to uni paxta
zavodlarida keyingi qayta ishlash va tayyor mahsulotga aylantirishgacha
bo‘lgan jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
Iqtisodiyotda yangicha, zamonaviy yondashuvlarni joriy etmasdan turib,
yuqori qo‘shimcha qiymatga ega raqobatbardosh mahsulot yaratishni tasavvur
qilib bo‘lmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prizidenti tomonidan 2016 yil 21 dekabrda PQ-
2687 sonli “To‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini rivojlantirishning 2017-
2021 – yillarga mo‘ljallangan chora-tadbirlar dasturi to‘g‘risida”gi qarori
sohadagi mavjud imkoniyatlarni to‘la ochish, salohiyatlardan oqilona va unumli
foydalanish maqsadida qabul qilingan edi.
Milliy iqtisodiyotimiz uchun yangi bo‘lgan, sanoatning ilg‘or turi klaster
sxemasini yaratish va joriy etish asosida “paxta xomashyosini etishtirish – qayta
ishlash – tayyor mahsulot” shaklidagi yopiq zanjirdan iborat, yuz foiz chiqitsiz
ishlab chiqarish ob’ektini tashkil etish ko‘zda tutilgan edi.
Bu erda so‘z nafaqat paxtakor xo‘jaliklar tamonidan an’anaviy tarzda
xomashyo etishtirish haqida, balki paxtani qayta ishlovchi, yog‘-ekstraksiya va
boshqa korxonalarda birlamchi paxta xomashyosi hamda g‘o‘zapoyani qayta
ishlab, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar yaratish haqida bormoqda.
Bunda paxtani qayta ishlovchi va yog‘-ekstraksiya korxonalarida hosil
bo‘ladigan ikkilamchi mahsulot keyinchalik chorvachilik kompleksida
ishlatiladi, chorvachilik kompleksining chiqitlari esa – biogaz qurilmasida
issiqlik va elektr energiyasi ishlab chiqarishga sarflanib, keyinchalik sabzavot va
ko‘katlar etishtirishga mo‘ljallangan zamonaviy issiqxonalarga uzatiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yuqorida qayd etilgan Qarori
bilan ilk tajribaviy sanoat klasterining yaratilishi quyidagi maqsadlarga
qaratilgan edi:
-
tarkibiy o‘zgartirishlarni yanada chuqurlashtirish va davlatning qishloq
xo‘jaligidagi ishtirokini kamaytirish;
-
agrosanoat
kompleksini
innovatsion
usulda
rivojlantirishning
integratsiyalashgan klaster tizimini yaratish uchun xorijiy investitsiyalarni jalb
etishni rag‘batlantirish;
-
paxta xomashyosini etishtirishga samarali usullarni joriy etish va
qishloq xo‘jalik xomashyosini chuqur qayta ishlashni tashkil etish;
53
-
agrar sohada ishlab chiqarish samaradorligi va mehnatga haq to‘lashni
yaxshilash.
Ushbu tajribaviy sanoat klasterining pirovard maqsadi – yuqori
qo‘shimcha qiymatga ega, raqobatbardosh hududiy mahsulot ishlab chiqarish va
shu asosida hududlarga ko‘pgina muammolar, ya’ni mehnat va moddiy
resurslardan samarali foydalanish, byudjetni to‘ldirish, eksport imkoniyatlarini
kengaytirish, ijtimoiy masalalarni hal etishdan iborat edi.
Paxta-to‘qimachilik klasteri yagona texnologik zanjirga birlashtirilgan
korxonalar majmui bo‘lib, u ilm-fan, ta’lim hamda ishlab chiqarish
integratsiyasini chuqurlashtirish, yangi texnologiyalarni amaliyotga jadal joriy
etish imkonini beradi.
Xom-ashyoni tayyor mahsulotga aylantirib, moddiy manfaatdor bo‘lish
hozirgidan ko‘ra o‘n martagacha ko‘proq moddiy boylikka ega bo‘lish mumkin.
Bu borada ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyalashuvini chuqurlashtirishning
ahamiyati, yangi texnologiyalarni joriy etishning o‘ta muhimligi ham alohida
e’tirof etilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
