Бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш

© Yeoju Technical Institute in Tashkent
TOSHKENT SHAHRIDAGI YEOJU TEXNIKA INSTITUTI
O‘qituvchi: Jumanazarov Sardorbek Abdullayevich
e-mail: [e-mail]

2-mavzu. Moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbalari.

“Banking & Accounting” kafedrasi
“FINANCIAL ANALYSIS 1” FANI

10. Tahlilda tadqiq etiladigan omillar.

Tahlil omillari tasnifi

Tasnifiy belgisi	Omillar guruhi
Tabiatiga ko‘ra	Tabiiy-iqlim Ijtimoiy-iqtisodiy Ishlab chiqarish-iqtisodiy
Natijalarga ta’sir darajasiga ko‘ra	Asosiy va Ikkinchi darajali
Xo‘jalik subyektiga bog‘liqlik darajasiga ko‘ra	Obyektiv va Subyektiv
Tadqiqot obyektiga nisbatan	Ichki va Tashqi
Tarqalish darajasiga ko‘ra	Umumiy va O‘ziga xos
Faoliyat natijalariga ta’siri davomiyligiga ko‘ra	Doimiy va Vaqtinchalik
Ta’sir xarakteriga ko‘ra	Ekstensiv va Intensiv
Aks ettirilayotgan hodisalar xususiyatlariga ko‘ra	Miqdoriy va Sifat
O‘z tarkibiga ko‘ra	Sodda va Murakkab

Tabiiy-iqlim omillari qishloq xo‘jaligi, kon sanoati, o‘rmon xo‘jaligi va boshqa tarmoqlar faoliyat natijalariga ulkan ta’sir ko‘rsatadi. Ularning ta’sirini hisobga olish xo‘jalik subyektlari faoliyat natijalarini aniqroq baholashga imkon beradi.
Ijtimoiy-iqtisodiy omillarga xodimlarning uy-joy sharoiti, korxonalarda ommaviy-madaniy, sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini tashkil qilish, xodimlarning ta’lim hamda madaniy jihatdan umumiy darajasi va boshqalar kiritiladi. Ular korxonaning ishlab chiqarish resurslaridan yanada to‘liq foydalanish va ularning mehnat samaradorligini oshirishga zamin yaratadi.
Ishlab chiqarish-iqtisodiy omillar korxonaning ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish to‘liqligi va samaradorligini, uning faoliyatining yakuniy natijalarini belgilab beradi.

Tarqalish darajasiga ko‘ra omillar umumiy (iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga ta’sir qiluvchi) va o‘ziga xos (iqtisodiyotning alohida tarmog‘i yoki korxonalar sharoitida ta’sir qiluvchi). Bunday bo‘linish alohida korxonalar, ishlab chiqarish tarmoqlarining o‘ziga xos xususiyatlarini to‘liq hisobga olish va ularning faoliyatini yanada aniq baholashga imkon beradi.

Faoliyat natijalariga ta’siri davomiyligiga ko‘ra doimiy o‘rganilayotgan hodisaga vaqt bo‘yicha uzluksiz ta’sir ko‘rsatuvchi) va vaqtinchalik (ayrimlarining ta’siri davriy hisoblanadi, masalan, yangi texnika, mahsulotlarning yangi turlari, ishlab chiqarishning yangi texnologiyalarini o‘zlashtirish va hokazo) omillar farqlanadi.

Ta’sir xarakteriga ko‘ra omillar intensiv (ishlab chiqarish jarayonida mehnat qizg‘inligi, sa’y-harakatlar darajasini tavsiflaydi, masalan, qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligini oshirish, qoramollar mahsuldorligini oshirish, mehnat unumdorligini oshirish) va ekstensiv (natijaviy ko‘rsatkichning sifat jihatidan emas, balki miqdoriy o‘sishi bilan bog‘liq, masalan, ekin maydonini kengaytirish yo‘li bilan mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish, hayvonlar bosh sonini ko‘paytirish, ishchilar sonini oshirish va hokazo) omillarga bo‘linadi.

Ta’sir xarakteriga ko‘ra omillar intensiv (ishlab chiqarish jarayonida mehnat qizg‘inligi, sa’y-harakatlar darajasini tavsiflaydi, masalan, qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligini oshirish, qoramollar mahsuldorligini oshirish, mehnat unumdorligini oshirish) va ekstensiv (natijaviy ko‘rsatkichning sifat jihatidan emas, balki miqdoriy o‘sishi bilan bog‘liq, masalan, ekin maydonini kengaytirish yo‘li bilan mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish, hayvonlar bosh sonini ko‘paytirish, ishchilar sonini oshirish va hokazo) omillarga bo‘linadi.

Tarkibiga bog‘liq ravishda omillar bir necha elementdan iborat murakkab (kompleks) va tarkibiy qismlarga ajratilmaydigan soda (elementli) turlarga ajratiladi. Murakkab omilga mehnat unumdorligini, sodda omillarga hisobot davrida ish kunlari sonini misol sifatida keltirish mumkin.