Bu kabi munosabatlardan suvga bo`lgan eъtiborni odat ko`rinishi emas, balki qonuniyat darajasidagi holat deyish mumkin

 Amirlikning xo‘jalik 

 hayoti.Mavzusida  

 

Sepoya, Chorpoya va 

Chilpoya 

Tezoqar  daryolar,  soylar 

va yirik sug‘orish tarmoqlarini 

bog‘lab,  to‘g‘on  va  bandlar 

o‘rnatish 

va 

ko‘priklar 

qurishda  qadimdan  navardlar 

bilan  bir  qatorda  yana  bir 

antiqa    suf  inshoatlaridan 

foydalanib  kelingan.  U  xalq 

suv 

xo‘jaligi 

amaliyotida 

"sepoya" 

va 

"chorpoya" 

nomlari  bilan  yuritilgan.  Bunday  qurilmalarning  tuzilishi  nihoyatda 

sodda    bo‘lgan.  Uni  yasash  uchun  uch  yoki  to‘rtta  xodalarning  uchlari 

bir-biriga  biriktirilib,  piramida  shaklida  tik  o‘rtanilgan.  So‘ngra,  uning 

kyerilgan  oyoqlarining  pastki    qismga  "yon  yog‘ochlar"  bog‘lanib 

tagkursi  yasalgan.  To‘g‘on  o‘rnatish  uchun  sepoyalar  uchiga  arqon 

bog‘lanib,  birin-ketin  suvga  tushirilgan.  Oqimga  qarshi  barqarorlikni 

oshirish  uchun  sepoyalar  birining  oyog‘iga  ikkinchisi,  ikkinchisining 

oyog‘iga  uchinchisi  chalkashtirilgan  tartibda  o‘rnashtirilgan.  Suvga 

tushirilgan har bir sepoya yoki chorpoya tagkusisiga o‘z navbatida shox-

shabba, chim va tosh bosib chiqilgan. Natijada yuki og‘irlashgan sepoya 

yoki  chilpoya  suv  tubiga  mustahkam  o‘rnashgan  va  oqimni  deyarli 

to‘sib qo‘ygan. 

Shuning  uchun  ham  tezoqar  tog‘  daryolarining  jo‘shqin  oqimlarini 

tartibga  solishda,  xavfli  suv  toshqinlari    o‘pirilishlarini  to‘sib, 

qirg‘oqlarini  mustahkamlashda  sepoya  va  chorpoyalar  o‘z  davrining 

beqiyos  gidrotexnik  qurilmalari  hisoblangan.  Toshkent  vohasi  va 

Farg‘ona  vodiysida    ular  juda  keng  tarqalgan.  Zarafshon  vodiysida 

qisman, Xorazmda esa mutlaqo ishlatilmagan.  

Sepra,  chorpoya  yoki  navardlardan  barpo  etilgan  to‘g‘onlar  orqali 

bog‘lab  olingan  oqim  maxsus  suv  ayrg‘ich  inshootlar  vositasida 

sug‘orish  tarmoqlariga  taqsimlangan.  Bunday  suv  inshootlari  Buxoro 

vohasida    "kunda",  sharqiy  Farg‘onada  esa  "qubur"  deb  yuritilgan. 

Kundalar  tuzilish  jihatidan  Xorazmning  "yotiq  to‘qurtqa"  (suv 

tashlag‘ich)lariga o‘xshasa-da, ammo ishlatilishi jihatdan ulardan tubdan 

Sepoyali to‘g‘on 

 

---

 

16 

farq  qilgan.  Odatda  "kunda"  yoki  "labigardon"  anhorlardan  bir  nechta 

shohariqlar    ajralib  chiqqan  "panja"larga  o‘rnatilib,  undan  suvni 

ariqlarga  bab-barobar  taqsimlashda  foydalanilgan.  Buning  uchun  bir 

nechta shohariqlarga bo‘lingan anhor  panjasining bo‘g‘zi ko‘ndalangiga 

tubidan  to  yuqorisigacha  ustma-ust  tyerib  chiqilgan  yog‘och  darg‘ot 

to‘g‘on  bilan  to‘silgan.  Natijada    inshootning  old  tomonida  suv 

damlanib,  bir  sathdagi    sokin  suv  oqimi  hosil  bo‘lgan.  Bu  suvni 

shohariqlarga    barobar  taqsimlash  uchun  inshootning  eng  yuqorisidan 

ko‘ndalang  tashlangan  yog‘och  ariqlarning  soniga  qarab,  bir  necha 

yeridan  arralanib,  suv  oqib  tushadigan  darchalar  ochilgan.  Buxoro 

vohasida u "dahana", Farg‘ona vodiysida esa "quloq" deb yuritilgan.