Brave panjaralari. Qattiq jismlarning atom strukturasini o‘rganish usullari. Kristallarda rentgen nurlari diffraksiyasi

x,y,z o’qlarda joylashishi quydagi 1-rasimda keltirilgan

a,b,c lar tugunlar orasidagi masofa,

• a,b,c lar tugunlar orasidagi masofa,
• istalgan sonlar. Endi shunday r sonni topamizki, bunda
• nisbatlar eng kichik m,n,p butun sonni hosil qilsin. Unda m,n,p lar yo’nalish indekslari deyiladi va {m,n,p } ko’rinishda belgilanadi. Manfiy yo’nalishlar indeksiga chiziqcha qo’yiladi.

2.Qattiq jism atom strukturasini o’rganish usullari.

• Qattiq jism atom strukturasini aniqlash uchun difraksion usullar qo’llaniladi. Qo’llaniladigan nurlanish turiga qaraymiz. Bu usullar rentgenografiya, elektronografiya va neytronografiyaga bo’linadi. Usullarning barchasi kristaldan o’tuvchi to’lqin yoki zarralarning difraksiyasiga asoslangan. Atom strukturasini o’rganish paytida qo’llaniladigan nurlanish to’lqin uzunligi atomlar orasidagi masofa tartibida bo’lishi kerak.

Rentgenografiyada atom strukturasini o’rganish uchun to’lqin uzunligi bo’lgan to’lqindan, elektronografiyada de Broyl to’lqin uzunligi (3-6)10-12m elektronlardan, neytronografiyada esa to’lqin uzunligi -10-10m bo’lgan issiq neytronlardan foydalaniladi.

• Rentgenografiyada atom strukturasini o’rganish uchun to’lqin uzunligi bo’lgan to’lqindan, elektronografiyada de Broyl to’lqin uzunligi (3-6)10-12m elektronlardan, neytronografiyada esa to’lqin uzunligi -10-10m bo’lgan issiq neytronlardan foydalaniladi.
• Rentgenografiya va elektronografitada kristaldan sochilgan nurlanishning difraksion kartinasi fotoplyonka yoki fotoplastinkaga qayd qilinadi. Neytronografiyada esa Geyger sanagichi yordamida qayd qilinadi.

Qayd qilingan difraksion kartina yordamida birdaniga qattiq jism strukturasi holati haqida fikr aytish mumkin. Agar kristalografik tekislik nurlantirilganda hosil bo’ladigan difraksion kartina nuqtachalar to’plamidan iborat bo’lsa, u holda bunday qattiq jism monokristall holatda bo’ladi. (2-rasm)

• Qayd qilingan difraksion kartina yordamida birdaniga qattiq jism strukturasi holati haqida fikr aytish mumkin. Agar kristalografik tekislik nurlantirilganda hosil bo’ladigan difraksion kartina nuqtachalar to’plamidan iborat bo’lsa, u holda bunday qattiq jism monokristall holatda bo’ladi. (2-rasm)