Bozor mexanizmi,uning tarkibiy qismlari va amal qilishi” mavzusidan

Milliy iqtisodiy manfaat ayrim millat yoki elatni emas, balki muayyan mamlakatda yashovchi barcha xalqlarning birgalikdagi manfaatidir.

Milliy manfaat yuksak iqtisodiy salohiyatga ega bo'lish, mamlakat iqtisodiyotining raqobatlashuv qobiliyatining yuksak bo'lishi, jahon iqtisodiyotida nufuzli o'rin egallash va nihoyat xalq turmush darajasini yuqori qilishdan iborat. Xullas, bozor iqtisodiyotida iqtisodiy manfaatlar tizimi bo'lib, u quyidagi ko'rinishga ega.

2-rasm. Iqtisodiy manfaatlar
Manfaatlar orasida individual (yakka) manfaat birlamchi bo'ladi, buni xususiy mulkning o'zi yuzaga keltiradi. Shu bois, iqtisodiy egoizm, ya’ni o'zim bo'lay deyish mavjud. Egoistik manfaatlar iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi kuch hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotining afzalligi mana shu insonga xos egoistik manfaatni amalga oshirish uchun imkoniyat berishdir. Bozor tizimida «intilganga tole yor», degan qoida amal qiladi, chunki bunga sharoit bor. Bu sharoit iqtisodiy erkinlikdan iborat, uni esa mulkiy mustaqillik oziqlantiradi.

Bozor mexanizmi iqtisodiy tanlovga asoslanadi. Uning qoidasi shundan iboratki, iqtisodiyotning har bir ishtirokchisi qo'lidan kelgan ish bilan shug‘ullanadi, ishlab topganini o‘zi oladi. Ishlab pul topish usullari esa erkin tanlab olinadi. Mana shu tanlov asosida manfaatlar yuzaga chiqadi.

Bozor iqtisodiyotida boy bo‘lishning cheklanmaganligi, ishlab pul topishga kuchli stimul beradi, bu mehnat motivatsiyasini, ya’ni ishlashga qiziqishni yuzaga keltiradi, binobarin faollik uyg'otadi. Bu yerda nafaqat iqtisodiy rag‘batlantirish, balki iqtisodiy zo'rlash ham mavjud. Bozorning kuchlari hammani sergak bo'lishga undaydi, o‘z funksiyasini yaxshi bajarishga iqtisodiy vositalar bilan zo‘rlaydi ham. Masalan, narxning pasayishi ishlab chiqaruvchilarni xarajatni qisqartirishga majburlaydi, chunki boshqa yo‘l bilan foyda topib bo‘lmaydi.