Bozor iqtisodiyoti nazariyasi y bob. Bozor iqtisodiyotining mazmuni va amal qilis

Bozor iqtisodiyoti 
— bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va 
pul muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va 
boshqariladigan iqtisodiy tizimdir. Bunday iqtisodiyot erkin tovar- 
pul munosabatlariga asoslanadi, uning negizida tovar va pulning 
turli shakllardagi harakati yotadi, iqtisodiy monopolizmni inkor 
etadi. Hozirgi zamon iqtisodiy nazariyalarida bozor iqtisodiyoti 
deganda bozor xo'jaligi subyektlari iqtisodiy hatti-harakatlarining 
erkin, mustaqil ravishda yuz berishi va ularning tovar-pul 
mexanizmi orqali bir-biriga boglanib muvofiqlashuvi deb baho 
beradilar. Bozor iqtisodiyotida bozor aloqalari butun tizimni, uning 
hamma bosqichlarini ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va 
iste’mol jarayonlarini hamda iqtisodiy munosabatlaming barcha 
subyektlarini qamrab oladi.
Shuni ham e’tiborda tutish kerakki, hozirgi sharoitda o‘rtacha 
rivojlangan iqtisodiyotda 24 mln.dan ortiq turdagi tovarlar mavjud 
bo‘lib, ularning 1/10 qismi har yili yangilanib turadi. Bunday shar­
oitda ularning turlari, miqdori bo‘yicha talab va taklifni tartibga sol-
161
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ishni bozorsiz tasawur qilib bo'lmaydi. Bu esa bozoming vazifasini 
hech qanday markazlashtirilgan rejalashtirish idoralari muvafTaqiyatli 
bajara olmasligining yaqqol dalilidir. Bozor iqtisodiyoti esa eng 
samarali va muammolami tezlik bilan hal eta oluvchi ijtimoiy- 
iqtisodiy tizim hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sub’ektlari tarkibiga tadbirkorlar ham, o'z 
mehnatini sotuvchi ishchilar ham, pirovard iste'molchilar, ssuda 
kapitali egalari va qimmatli qog'ozlar egalari ham kiradi. Odatda, 
bozor xo'jaligining barcha asosiy sub'ektlari uchta guruhga 
boMinadi: uy xo'jaliklari, korxonalar (tadbirkorlik sektori) va davlat.
Uy xo‘jaliklari 
- iqtisodiyotning iste’mol sohasida faoliyat qilu- 
vchi asosiy tarkibiy birlik. Uy xo‘jaliklari doirasida moddiy ishlab 
chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarida yaratilgan tovar va xizmat­
lar iste’mol qilinadi. Bozor iqtisodiyotida uy xo'jaliklari mulk egasi 
hamda ishlab chiqarish omillarini etkazib beruvchilar hisoblanadi. 
Iqtisodiy resurslami sotishdan olingan pul daromadlari shaxsiy ehti- 
yojni qondirish uchun sarflanadi.